Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
„Dlaczego Tora to nie tylko zapisała, ale też wychwala jako czyn czysty
i godny pochwały? Czy to jest pochwała linczu?” (s. 159). Niekoniecznie.
Zimri – wyjaśnia Krajewski – był wzorem dla zastępu innych Izraelitów,
a jego gwałtowna śmierć stanowiła przełom, ponieważ była początkiem
odwrotu od niemoralności i bałwochwalstwa. Dobrze, ale dlaczego
zabójstwo, nie zaś normalne procedury sądowe? Krajewski
powołuje się na Talmud Jerozolimski, według którego Mojżesz i starszyzna
bynajmniej nie pochwalali tego czynu. Skłonni byli jednak uznać,
że motywy zabójcy były czyste, a czyn, choć sam w sobie straszny, wynikał
ze szczególnej sytuacji. Krajewski nie jest w pełni zadowolony z takiej
interpretacji; nie uśmierza ona ani jego oburzenia, ani wątpliwości.
Przyznaje jednak, że śledząc dyskusję toczoną wokół tego epizodu, dogłębnie
uświadomił sobie istnienie w ludzkim życiu trudnych sytuacji,
z których najlepsze wyjście stanowi działanie drastyczne, choć samo
w sobie przerażające (zob. s. 160).
Lecz co oznacza „przymierze pokoju” udzielone Pinchasowi? Otóż –
zdaniem rabina Berlina z Wołożyna, którego cytuje Krajewski – chodzi
w nim o uniknięcie wewnętrznego niepokoju, jaki grozi komuś, kto zabił
w przekonaniu, że jego gorliwość była konieczna. W takiej sytuacji spokój
ducha może dać tylko Bóg, a uczyni to nie tyle w nagrodę, ile po to,
by ów człowiek „nie był popędliwy lub pełen złości”. Tora zatem – pisze
nieraz przytaczany przez Krajewskiego wybitny żydowski filozof Emmanuel
Lévinas – „nie jest opisem łagodności; to jej studium ma być szkołą
łagodności” (s. 161). Słowa Lévinasa ważą tu bardzo wiele, ponieważ ten
właśnie myśliciel całym sobą przeciwstawiał się przemocy. W drugiej połowie
XX stulecia pisał: Bóg stał się dla nas „bezbronnym autorytetem,
który przykazuje miłość” (zob. s. 177). Oczywiście, nie wszyscy czytają
Biblię tak jak Lévinas; dla fundamentalistów, którzy nieraz traktują jej
przekaz aż nadto dosłownie, Tora wcale nie jest szkołą łagodności. Ale
większość głównych nurtów judaizmu idzie w ślad za wysiłkiem całych
pokoleń rabinów, którzy – jak mówi cytowany przez Krajewskiego Lévinas
– dążyli, „by wyjść poza literę tekstu (...), by sprowadzić do prawdy
czysto duchowej nawet fragmenty tak zwane historyczne” (s. 35).
Stanisław Krajewski napisał swoje komentarze „dla nawet najmniej
religijnych spośród nas”. Rozumiem i doceniam „apologetyczny” zamysł
Autora, ale nie jestem do końca przekonany, czy to najbardziej właściwa
taktyka. Czytając jego książkę, miałem wrażenie, że kierując swoje komentarze
do „nawet najmniej religijnych spośród nas”, Krajewski często
wydobywa uniwersalny i duchowy sens opowieści biblijnych, czasami
163