Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

28
TADEUSZ GADACZ
Nie za bardzo możemy – i chcemy – przyznać, że wszystko dobrze się kończy.
Tak naprawdę sytuacja jest etycznie niezwykła (...). Rodzi się pytanie, czy
nie zostały przekroczone pewne granice, których przekraczać nie wolno. Cała
Księga Hioba mówi o tym, że Bóg „wycofał” na jakiś czas swoją opiekę nad
Hiobem i pozwolił, aby stał się on igraszką w rękach jakichś bliżej nieznanych
sił. Na kogo zatem spada odpowiedzialność? Na Boga czy na Jego przeciwnika?
Pytanie, dlaczego Hiob stał się ofiarą Pana Boga, pozostaje bez odpowiedzi.
Jedno jest pewne: ten straszny los Hioba jest zapowiedzią losu, jaki człowiek
może zgotować Bogu, Jego Synowi. Można powiedzieć, że w pewnym stopniu
Bóg pozazdrościł człowiekowi cierpienia i śmierci (Wokół Biblii, s. 189).
Równie dramatyczny jest czwarty tekst zawarty w Sporze o istnienie
człowieka. Doświadczony przez zło (w języku Tischnera nieszczęście)
Hiob jest monadą bez okien. Jest inny dla innych, odosobniony.
Takim stał się także dla Boga. Od strony „przyjaciół” dzieli go zło,
podejrzenie, że zgrzeszył. „Prawdziwa inność bierze się ze zła – z udziału
w złu”. W ten sposób Hiob stał się zamkniętą monadą. Przyjaciele
usiłują go pocieszyć. „Ale im bardziej mnożą pociechy, tym głębsza
staje się inność” (Spór o istnienie człowieka, s. 224). Dlatego zło określa
Tischner jako „antygrawitację”. Zło odpycha wszystko i wszystkich
(Spór o istnienie człowieka, s. 225). Hiob ma jednak nie tylko
sprawę z przyjaciółmi. Ma ją przede wszystkim z tym Innym.
Hiob nosi Innego w sobie. Nosi go jako swoje istotne cierpienie. U dna
bólu ciała, pod powłoką utkaną z ran, u źródeł nieszczęść, jakie go spotkały,
rozpościera się On – ten, który jest tak Inny, jak inne są ludzkie bóle i cierpienia.
(...) Inny jest „inny”, a jednak jest w nim – w Hiobie. Jest jego własnym
nieszczęściem, jego osobistym przekleństwem. Inny wtargnął do wnętrza monady
i zatrzasnął jej okna. Monada jest nie tyle „bez okien”, ile z „zatrzaśniętymi
oknami”. Inny jest bólem, który nie pozwala mieć siebie. Nie można żyć bez
Innego, ale z Innym też żyć nie można (Spór o istnienie człowieka, s. 226).
W odpowiedzi na pytanie: dlaczego zło?, natrafiamy więc na granice
fenomenalności.
Dlaczego Inny ukazuje mu się w różnorodności bólu? Dlaczego nie pozwala
temu, kto jest dla-siebie, pojednać się ze sobą i być sobą? Dlaczego Inny jest
przeciw Hiobowi i zmusza Hioba, by był bytem-przeciwko-sobie? Na te pytania
nie ma odpowiedzi
– pisze Tischner (Spór o istnienie człowieka, s. 226). Hiob żyje
zatem na granicy między odwetem a milczeniem. Z jednej strony