Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

TEMAT MIESIĄCA
sierdziem? Czy w ostateczności nie prowadzi ona na powrót do apoteozy
cierpienia? Tischner miał tego świadomość, gdyż później, w Sporze
o istnienie człowieka, pisał o ofierze Abrahama: „Ofiary wymaga
Inny-Bóg (demon zostaje wykluczony, choć Bóg, który wymaga ofiary
z syna, odsłania wielce dwuznaczną twarz)” (Kraków 1998, s. 261).
Istotny aspekt w namyśle Tischnera nad cierpieniem stanowi historia
Hioba. Jakkolwiek byśmy usiłowali odpowiedzieć na to trudne
pytanie: skąd zło?, jedno wydaje się niewątpliwie: nie istnieje żadna
teodycealna odpowiedź na to pytanie, szczególnie wówczas, kiedy stajemy
wobec zła, które nie tyle grozi i kusi, ile poraża. Takie doświadczenie
wydaje się unieważniać wprowadzoną przez Tischnera różnicę
między złem i nieszczęściem. Co prawda nieszczęścia, które spotkały
Hioba, nie były złem w rozumieniu Tischnera, gdyż nie miały sprawcy.
Nie miały zatem charakteru „dialogicznego” jak zło międzyludzkie.
Hiob miał jednak sprawę z Bogiem, który, jeśli nawet tego zła nie
dokonał, to je dopuścił. W perspektywie teodycei, a zatem w relacji
do Boga, także nieszczęścia są złem. Doświadczeniu Hioba poświęcił
Tischner cztery krótkie wypowiedzi. Dwie pierwsze stanowią wstępy
do teatralnych inscenizacji Księgi Hioba w przekładzie Czesława Miłosza
(1982) i dramatu Karola Wojtyły Hiob (1991). Argumenty, do jakich
odwołał się w tych dwóch pierwszych tekstach, są tradycyjne i dla
mnie całkowicie niewystarczające. W pierwszym z nich stwierdził, że
„Księga Hioba to księga o wierności człowieka wystawionego na próbę”
(Myślenie w żywiole piękna, Kraków 2004, s. 58). W drugim – że
cierpienie, choć jest nieprzeniknione, stwarza sytuację, w której rośnie
dojrzała wiara człowieka (Myślenie w żywiole piękna, Kraków 2004,
s. 61). Trzeci z tekstów to fragment rozmowy z Eweliną Puczek. Księga
Hioba ukazuje dwie możliwe postawy wobec cierpienia. Jedna to
podpowiadana Hiobowi przez żonę postawa: przeklnij Boga i umieraj.
Druga to postawa samego Hioba, znoszenia wszystkiego cierpliwie.
Chciałbym zwrócić uwagę na dwie kwestie zawarte w wypowiedzi
Tischnera. Jedna podkreśla zwyczajowe i wciąż obecne w języku
religijnym nastawienie do cierpienia: „Hiob grzmi gniewem, a pocieszyciel
podpowiada, że nie powinien się skarżyć, przeciwnie – powinien
dziękować” (Wokół Biblii, s. 184). Druga, zamykająca wypowiedź,
ukazuje problematyczność sytuacji, w jakiej znalazł się człowiek:
27