Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

26
TADEUSZ GADACZ
lemizuje w nim z książeczką Heleny Eilstein Uwagi ateisty o micie
ukrzyżowania. Pomijając jego słuszne uwagi i polemiki dotyczące mitu
i demitologizacji, trudno nie przyznać racji niepokojom autorki związanym
z koncepcją ofiary przebłagalnej i zadośćuczynienia. Sam Tischner
także przyznaje, że miał trudność ze zrozumieniem koncepcji
„równowartościowego zadośćuczynienia”.
Gdy usłyszałem o niej przed laty na wykładach dogmatyki, coś mną szarpnęło.
Wydało mi się, że scholastyka „przesoliła”, poddając Boga regułom arytmetyki.
Jak skończony człowiek może obrazić istotę Nieskończoną? Jak obraza
dokonana przez istotę skończoną może mieć charakter nieskończony? Jak można
poddawać miłość kalkulacjom, w których „oblicza się” ciężar obrazy i ciężar
zadośćuczynienia? (Drogi i bezdroża miłosierdzia, Kraków 2001, s. 101–102).
Pomimo tych wczesnych wątpliwości postanowił Tischner bronić
jednak Anzelmiańskiej koncepcji zadośćuczynienia, bo o nią właśnie
tu chodzi. Ukazuje ona istotę Wcielenia w całkiem innym świetle
niż poprzednio. Na pytanie: cur Deus homo? – dlaczego Bóg stał
się człowiekiem? – św. Anzelm odpowiada mniej więcej tak:
Oprócz miłości do człowieka jest jeszcze – obecna we wnętrzu Trójcy Świętej
– miłość Syna do Ojca. Czy znieważonemu Ojcu – znieważonej przez grzech ojcowskiej
miłości – nie „należy się” jakieś zadośćuczynienie? Bóg umiłował, a człowiek
– wzgardził. (...) Zło człowieka – zło „grzechem” zwane – ugodziło w Miłość.
Czy nie „wypadałoby” zatem, ażeby Miłości tej dać jakieś możliwie doskonałe
zadośćuczynienie? Jak to zrobić? Syn Boży znajduje rozwiązanie: oto sam
stanie się człowiekiem, by stało się to, co stać się powinno. (...) Syn Człowieczy
bierze na siebie winy świata; swą ludzką i zarazem boską ofiarą daje jedyne w swoim
rodzaju zadośćuczynienie (Drogi i bezdroża miłosierdzia, s. 98-99).
Tischner bronił idei zadośćuczynienia. Usiłował ją zreinterpretować,
rozumiejąc ją jako akt miłości i przebóstwienia człowieka.
„Kto się wstawia za nami, ten »podnosi nas« wzwyż – dźwiga do
swego poziomu. Gdy Syn Boży »zadośćczyni« za grzech człowieka,
to sam ów akt zadośćuczynienia nie jest niczym innym, jak początkiem
przebóstwienia człowieka” (Drogi i bezdroża miłosierdzia, s. 101).
Rodzą się tu jednak pewne wątpliwości. Problem, jak sądzę, nie tkwi
w micie samopoświęcającego się bóstwa, lecz w pytaniu, czy chrześcijańskie
pojęcie ofiary różni się od rozumienia ofiary w innych religiach.
Czy tak pojęta idea zadośćuczynienia daje się pogodzić z miło-