Nr 611, kwiecień 2006 - Znak

TEMAT MIESIĄCA
padku, co nie jest naznaczone żadną koniecznością. Nieszczęśliwy
wypadek, śmiertelna choroba – mówi się, że to zrządzenie losu, fatalny
zbieg okoliczności, przeznaczenie. W kategoriach pewnej teologii
mówi się także o karze za grzechy, a więc o boskim akcie sprawiedliwości,
który z konieczności musiał dotknąć winowajcę. Człowiek
doznający w ten sposób cierpienia zostawał zarazem publicznie
zdemaskowany jako skryty winowajca. To przydarzyło się między
innymi biblijnemu Hiobowi.
Oczywiście znane są również i te sposoby rozumienia cierpienia,
które wykazują jego pozytywny potencjał. Cierpienie, o ile samo
nie jest wprost czymś dobrym, to z zasady służy jakiemuś dobru zarówno
w wymiarze indywidualnym – z perspektywy tego, kto go
doznaje i dzięki niemu wewnętrznie się rozwija – jak i w wymiarze
społecznym czy wspólnotowym, z perspektywy tych, którzy mają
okazję do szlachetnych zachowań (np. czynów miłosierdzia, bezinteresowności).
Poprzez cierpienie człowiek dojrzewa, zyskuje mądrość
i wiedzę o życiu, cierpienie może zbliżać ludzi do siebie, może
pobudzać do niesienia pomocy, do troski o innych, może też mobilizować
do walki o świat wolny od bólu. Inaczej mówiąc, staje się ono
tutaj okazją do dobra albo wręcz jest jakimś jego źródłem. Z cierpienia
jednych rodzi się dobro innych.
Ten krótki przegląd stanowisk nie jest oczywiście kompletny.
Z pewnością były jeszcze i inne teoretyczne ujęcia relacji cierpienie–
zło. Jak się jednak wydaje, zasadniczą różnicę w systematyce fenomenu
cierpienia wyznacza charakter jego przyczyny. Cierpienie jako
wynik przemocy, a zatem cierpienie wywołane przez drugiego człowieka,
rozumiane jest zawsze jako zło, a jednocześnie każdy rodzaj
zła, którego źródłem jest człowiek, sprowadza ostatecznie na innych
cierpienie i śmierć. Wydaje się nawet, że to właśnie zło etyczne stanowi
pierwowzór zła w ogóle i tam, gdzie istotnie brak osobowej
jego przyczyny, dość łatwo personifikuje się siły natury tak, by mogły
osiągnąć ów modelowy stan zła etycznego.
3. Etyczny i religijny wymiar cierpienia. Trzeba
wyraźnie powiedzieć, że przedmiotem namysłu jest tu cierpienie ostateczne,
śmiertelne, a zatem że pytanie dotyczy sensu skończonego
ludzkiego istnienia i sensu śmierci. Dlaczego cierpimy, dlaczego umie-
53