Nr 474, listopad 1994 - Znak

FBRNAND BRAUDBL - WIZJONBR HISTORII33jednej z ostatnich stron dziela 0 kulturze materialnej Braudel mowi 0 tym,:ie najwainiejsze w Zyciu czlowieka i calych spoleczenstw s~ gospodarkarynkowa (on sam byl zafascynowany rynkiem), demokracja i nieco braterstwa.W tej formule nie rna retoryki, ale jest w niej refleksja. Refleksjaotwieraj~ca pewien sposob myslenia przy pomocy historii, mysleniao wspolczesnosci, m6wi~ca 0 znaczeniu zrealizowanej wolnosci ludzkieji - jak powiedzieliby§my w j~zyku polskich doSwiadcZen - 0 wymogusolidamoSci. Braudel, liberal ze starej szkoly europejskiego liberalizmu,postrzegal wolnosc jako zasad~ organizuj~~ gospodark~, ale rowniezrelacje mi¢zy obywatelem a wladz~ czy tei: stosunki mi~dzy luMmi. Bobraterstwo nie jest nakazem, tylko wyborem ludzkim. St~ ten ftlutemystyl sformulowania "nieco braterstwa" - realista-historyk wie, ze jedn~z rzeczy najtrudniejszych do uzyskania jest trafny wybor postawy etycznej.Ostatnim dzielem Braudela byla wielka ksi~ka 0 toi:samosci Francji.Raz jeszcze trzy ogromne tomy, w ktorych historyk Morza Sr6dziemnegoi historyk kapitalizmu zastanawia si~ nad tym, czym jest jego wlasny kraj.Paradoksem bylo podj~e tego tematu w sytuacji, kiedy Europa staje si~jednoSci~, a Francja najaktywniej uczestniczy w integracji europejskiej,kiedy utrata pewnych praw suwerennych i oslabienie narodowej toi:samosciwydaje si~ niezb¢nym warunkiem procesow hlcz~cych. Braudel uwai:al, Zetozsamosc narodowa nie jest elementem agresji wobec innych grup narodowych,etnicznych, politycznych. Jest paradoksem, iz ten historyk, ktoregofascynowala Italia, ktorego fascynowala Hiszpania, ktory jako jeden z nielicznychsposr6d historykow francuskich nie tylko znal niemiecki, ale znalhistori~ Niemiec i nill si~ fascynowal- Ze wlaSnie taki czlowiek, tak pozomiew sposobie myslenia ponadnarodowy czy tez kosmopolityczny, ostatnieswoje dzielo poSwi~cil okreSieniu tozsamosci swojego narodu. Czyni tozreszt~ w sposob, ktory narusza rutyn~ tematu, narusza rutyn~ historyczn~.Braudel zastanawia si~ tutaj raz jeszcze nad kultur~ materialnll, nadgospodark~ , nad sposobami funkcjonowania miast jego ojczystej LotaryngU,nad systemem fortyfikacji i w ten sposob probuje sledzic, jak Francjaformuje swoj~ odr~bnosc i swoje poslanie dla Europy.Trzeba pami~tac, Ze trzy wymienione przeze mnie dziela obejmuj~tysi~ce stron - po dwutomowej ksi~e 0 Morzu Sr6dziemnym w XVIwieku, powstalo wielkie, trzytomowe dzielo 0 dziejach kapitalizmu i wreszcieogromna, chociai: nie zakonczona praca 0 tozsamoScl Francji. Oboktego francuski historyk publikowal artykuly, programy metodologiczne,manifesty nowej historii. Do Braudela mam stosunek osobisty nie tylko zewzgl¢u na bardzo osobiste wi~, jakie istnialy porni~dzy nami, alei dlatego, ze poza Morzem Srodziemnym... bylem swiadkiem powstawaniatych dziel. Bylem sluchaczem wykladow i uczestnikiem dyskusji, w ktorychz wolna formulowal i dzielo 0 kapitalizrnie, i dzielo 0 francuskiej tozsamo­Sci. Nalezal on bowiem do sokratejskiego typu intelektualist6w europejskich,typu, ktory wydaje si~ juz calkowicie zanikac, a rnianowicie lubili umial rozmawiae. I to odmiennie od uniwersyteckiego zwyczaju, nie byly