Nr 474, listopad 1994 - Znak

CZY MIEUSMY MISTRzOW 777Zagadnlllern dzis 0 egzystencjalizm jednego mJodzienca z rezerwatu, kt6rernuzwracalern robotc.;. W tych rozmowach rnoma sic.; czasern dowiedziee ciekawychrzeezy. Ten opowiedzial mi, Ze byl z Sartrern w jednym obozie w niewoliniemieckiej i Ze rnusieli rnu niernal sil~ sci~gac brudnll- koszulc.; i zmuszaCzawsze do zmieniania bielizny. Sartre obrastal po prostu brudem. Voilal'existentialisme - stwierdzil, CZ¢uj~ rnnie Morrisern. Amerykatiski papierosto teraz rzadkoSc. Oui, powiadam, et vow savez - wszystko razernprzypornina mi zwyczajny handel rnysl~. Ten rynek tei: jest pusty. Ludziekupuj~ egzystencjalizm Sartre'a tak sarno, jak pan te Morrisy, kt6rych braki kt6rych wartosc wydaje sic.; wskutek tego bezsensownie wielka.Bobkowski mial zapewne raej~ - i dla nas r6wniez te fascynacje I~ezyly si~z wypelnianiem pustyeh miejse. Oeeny przyszly p6Zni.ej.Duchowe iodoktrynacje epoki soerealizmu okazaly si~ zatem nieskuteczne,zaS optymistyema wizja rzeczywistoSci zgola humorystycma. Wykrzywialasi~ ona groteskowo na naszyeh oezaeh i akceptowaIismy z upodobaniemjej karykaturalne portrety. Mrozek Die byl w6wezas co prawdamistrzem - ale pelnil rol~ poniek~ katarktyem~, ukazuj~ komicme dnoabsurdu, kt6ry nas otaezal. A moZe by cos zasiac? Pytania rod em z Indykawyzwalaly Smiech i pozwalaly oddalic si~ na stosown~ odleglosc odcodziennosci. Mrozek mial jeszcze t~ dodatkow~ zale~, iz byl na pewnoSmiesmiejszy od Sartre'a. Na najdalszym zaS, niezbyt w6wczas wyrainymhoryzoncie majaczyl Witkaey. Wyb6r jego dramat6w w opracowaniuPuzyny naleZaI do kultowych ksi~Zek pokolenia i wszysey si~ Dim zaczytywaIi.Nie ~zilam wtedy, iz kiedys b¢~ te dramaty analizowala naCwiezeniaeh ze studentami. Nie staly si~ one jeszcze swego rodzaju publiczn~i akademiek~ wlasnosci~, zaS Witkaey klasykiem. Jako Die-klasyk bylchyba ciekawszy. To, co jeszcze nie-do-interpretowane, poci~galo swoj~tajemniczoSci~, biografia Witkacego raz po raz zaskakiwala ciemnymimiejscami (dzis juz wytlumaczonymi...). Zakopane tamtyeh lat zaehowaloresztki przed-wojnia . W Domu Literat6w straszyly Witkacowskie postacie- Czajka-Staehowiez czyli Bella, Stemowa, Samozwaniec.Ale Die 0 wspominki tutaj ehodzi. Wyl~gala si~ jakaS nowa forma- i caly czas pr6buj~ tutaj powiedzie6, iZ uczestniczeDie w obrZ¢ziepowstawania formy moze mice podobne maczenie jak przebywanie w orbiciewybitnej osoby. R6wniez form~ da si~ nasladowac i akceptowae- podobnie jak czynimy to z Autorytetem. Autorytet6w bowiem byloniewiele. Biurokratyczna kultura sredniak6w przytlaczala indywidualnoScii wszystko, co j~ rozsadzalo od srodka, zaslugiwalo na akceptacj~ i na­Sladowanie. Poszukiwania biegly, jak widac, r6myrni szlakami. Wykorzenionybohater Mdlosci Sartre'a spotykal si~ gdzieS z Witkacowskimiwariatami. Bronilismy si~ przed Edkiem, przed Parobkiem, i ehcielismywystrzegae si~ Pimki.To konsekwentne unikanie wyboru wzoreowej postaci moze si~ wydacnieco podejrzane. Ale m6j przypadek tak wlasDie si~ przedstawia, nie mysl~zatem go upi~kszac. Mistrz6w dosyclatwo wyrnySle6 sobie ex post, ez~to