Nr 474, listopad 1994 - Znak

JERZYK 65gdyby nie kotara farfoclowatej, bardzo ciemnej zieleni, ktora dzieli plany. Napierwszym, na brudnoro:i:owej drodze - dwie osoby 0 kurtyzowanych no:i:­kach: dama i dumajllcy na lawce kapelusznik. Ma si~ tu jakas aferasentymentalna. Nie najmniej jest ona w obrazie wama, przeciwnie, romantycmiejest dopowiedziana nieoboj~tnlj. naturlj.. Pi~kny , czysty akord.Albo COS takiego:Obrazy paryskie przywiozl w 1939. Dziwna logika, wracal w przekonaniu,:i:ewojna jest murowana. Ocalaly w Krakowie nie tyle cudem, co dzi~kiStrzaleckiemu, ktory wyniosl je w 1942 ze strychu Nachtow za plecamiTreuhandera. Przekabacanie stro:i:a: dyplomacja, samogon, portretowaniestro:i:owny ostatecmie; w opowiadaniu Strzaleckiego ladnie wychodzll komiczneaspekty akcji, lagodnie mowillc - ryzykownej. Plash refleksja: w tamtympokoleniu poczucie kole:i:enstwa obejmowalo rownie:i: przekonanie 0 wartoscicudzych prac. Hm ...To z przedostatniej pracy Stajudy, zreszt'l najwi~kszej, jak'l zrobil,i niestety nieukOIlczonej, proby monografii Artura Nacht-Samborskiego,wydrukowanej dwuodcinkowo w ..Miesi~czniku Literackim" w 1977. Jest totekst rewelacyjny i dla pisania 0 sztuce jeden z najwaZniejszych, jakie znamw powojennej krytyce. Nikt nie wie, dlaczego go nie skonczyl. Nie wiedzialnawet on sam. Twierdzil, i:e nagle skonczyla mu si~ wena, wyobrainia, wola.To byl zreszt'l jedyny pisarski wyskok po latach milczenia, hold zloi:onyjeszcze jednemu mistrzowi, darzonemu uczuciem niemal synowskim. Mialsobie za zle nieskonczenie tego tekstu, miala z tego bye ksi'li:ka.Zerwal z gazetowym recenzowaniem w marcu 68. Troch~ symbolicznie,co dobrze wzi'lc pod uwag~, zwai:ywszy okolicznosci. Jeszcze dwa, trzyfelietony w "MiesiQCzniku", w 71, kiedy byla chwila lepszego samopoczuciapo przyjsciu Gierka, i koniec. Potem, po Nachcie, napisal jeszczejeden wi~kszy tekst, to znaczy wi~kszy nii: par~naScie zdan do kataloguwystawy (takich not na zamowienie wykonal jeszcze w tamtych czasachkilka). To byly Rozwazania chirurga 0 nozyczkach zaszytych w osobi£bliskiej, niewielki eseik na motywach postaci i dziela Aleksandry Semenowicz,malarki i scenografki, 'wydrukowany w "Teatrze" w 1991. Ola bylaostatni~ kobiet'l jego i:ycia i motywy osobiste przewai:yly w konflikciemi¢zy naciskami redakcji a oporami autora.Czterech mistrzow Stajudy: Klee, Nacht-Samborski, Brzozowski i jeszczejeden, prawie w Polsce nieznany, rowidnik Nachta, Anglik BenNicholson . Dosye rome swiaty, ale zadziwiaj'lca wsp6lnota w dwoch conajmniej kwestiach: absolutnym zaufaniu do s z t u k i jako materii pierwszej- i deklaracjach niewaZnosci podzialu malarstwa na przedstawiaj'lcei abstrakcyjne.Stajuda cytuje Kleego i pointuje wlasnym komentarzem: ,,»Czasembardzo mnie cieszy, gdy w utworze pojawi si~, jakby mimo woll, jakasznajoma twarz. C6i: to szkodzi? Uznalem, i:e poj~e przedmiotowe maprawo bytu w obrazie, i zyskalem dzi~ki temu nowy wymiar.« Wi~c podzialna abstrakcj~ i przedmiotowosc jest dla malarstwa nieistotny."