Nr 474, listopad 1994 - Znak

86 ANDRZEJ 'ZA.WADAtwierdzil, iz zadnego "pokolenia '56" nie bylo, ale zaprzeczenie to nalei;alobyraczej traktowae jako krytyczn'l, prowokacjr;. Ze niechi;e przedstawicie1etego pokolenia pokaz'l, wreszcie swoj'l, niepodwazaln'l, odrl(bnose. Niechw koricu napisz'l, dziela, ktore pozwol'l, krytykowi zobaczye w nich formacjl(wybitnll i jedyn'l, w swoim rodzaju. Bo sarna przyna1eznose pokoleniowato moze bye dla historii literatury za malo, i zmieszaj'l, sil( z poprzednikamii nastypcami tak, i;e nikt nie spamil(ta ich indywidualnosci. Tenzarzut Kijowskiego calkiem byl w swej istocie "wykowski"; bral sil(z laytycznego maksymalizmu. Literaturze trzeba stawiae rzetelne wymagania.Owszem, krytyk jest, powiada Wyka, tworc'l, "fikcji genezy". Aletrzeba czegos wiycej nii retrospektywnego wizjonerstwa. "Powiem bardzopo staroswiecku - pisal Wyka w Lowach na kryteria - problematykagenezy perspektywicznej na pewno, problematyka genezy retrospektywnejw mniej widocznym stopniu jest w istocie spraw'l, swiatopogl'l,dow'l, i filozoficzn'l,."Maksymalizm swiatopogl'l,dowy dziedziczyl Kijowski po Wyce. Wykabyl nauczycie1em Kijowskiego nie tylko w doslownym, uniwersyteckimsensie. Zapewne, pokolenie autora Bolesnych prowokacji uczylo sil( literaturytakie u innych, przede wszystkim u Gombrowicza. Ale czym jestrzemioslo krytyczne, pokazal mu Kazimierz Wyka. W latach trzydziestychjeden z mlodych zdolnych, stal sil( Wyka od roku 1945 krytycznymautorytetem. Redaguj'l,c w pierwszym, przed-socrealistycznym okresie"Tw6rczose" i tworz'l,c dla niej formull( najpowainiejszego pisma literackiego,Kazimierz Wyka projektowal estetyczoy fundament powojennejliteratury. Nie "Kuinica" ze swym ortodoksyjnym i od pocz'l,tku anachronicznym"realizmem", i nie "Tygodnik Powszechny", maksymalistycznieobstaj'l,cy przy pelni praw estetycznych i tematycznych literatury, moglysamodzielnie decydowae 0 obrysie tego fundamentu. Akceptuj'l,C paristwowystatus "Tw6rczosci", uczynil z niej Wyka pismo eklektyczne,w kt6rym stworzyl miejsce na oswiycimskie opowiadania Borowskiego,dramaty Marii D'l,browskiej i Traktat poetycki Milosza. Tak pojmowalroll( krytyka - jako zobowi'l,zanie do obiektywizmu i rozumienia odmiennychpostaw artystycznych. Realizm, 0 kt6rym pi sal w roku 1945, ii"czeka na wszystkich", nie byl podszyty ideologiczn'l, kalkulacj'l,. Byllogicznym wnioskiem wyprowadzonym z uwainej lektury dziel napisanychw koricu lat trzydziestych i podczas wojny.U korica lat czterdziestych, traqc "Tworczose", odchodzil Wyka odczynnego zajmowania sil( wsp6lczesn'l, literatur'l" pozostawiaj'l,c Pograniczepowiesci jako dokument doswiadczenia literackiego, kt6re na razie nieb¢zie mialo kontynuacji, i jako jeszcze jeden slad zaprzepaszczonychmoZliwosci. Rozpoznania i wnioski postawione w tej ksi'l,zce pozostalydlugo aktualne i w powai;nej mierze uksztaltowaly krytyczne myslenieo powojeonej prozie. Kategorie "tragicznosci" i "drwiny", kwalifikacjetematyczne w rodzaju "rozrachunk6w inteligenckich" czy "ksi'l,Zek 0 wsi"funkcjonuj'l, w opisach powojenoej prozy jak paradygmaty. Wracaj'l,c