Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

İtaliyada, yəni qədim Romada da eyni vəziyyət müşahidə olunurdu.Qələm azadlığı Afina və Spartadan qabaq burada yayılmışdı. Bu da qədim tarixişəhərin xüsusiyyətindən irəli gəlirdi.Bunlara baxmayaraq belə vəziyyət xristianlığın əvvəllərində çox davametmədi. Siyasi iqtidar və əfkari-ümumi yeni din əleyhinə yazılanlarla ziddiyyətəbaşladı, onlara qarşı təzyiqi artırdı. Xristianlar da bütpərəstlər kimi yazılanlaratəzyiq göstərdilər. Hər ikisinin də təzyiqləri bir-birinin eyni idi. Burada çox vacibbir məsələyə nəzər salaq ki, əgər bütpərəstlik yayılanda romalılar yazı və kitablarason dərəcə şiddətli müqavimət göstərirdilərsə, xristianlıq meydana gələndə butəzyiqin əleyhinə çıxdılar. Az sonra xristianlıq dini yenidən Roma imperatorlarınıntəsiri altına düşüb məğlub oldu, pak din kitablara, yazılanlara nəzarət etməyəbaşladı, nəzarət senzora çevrildi. Orası da məlumdur ki, xristianlıq meydana gəlibyayılmağında yazılı yayım vasitələrinə möhtac idi. Bu qələm azadlığı bəşəriyyətiİsanın dininə dəvət etməkdə böyük rol oynadı. Elə ki din pərdə arxasındaruhanilərin pozğun məqsədlərinə xidmət etməyə başladı, qələm tənqidə girişdi.Həmin ruhanilər öz fəsadlarını gizlətmək üçün qələm azadlığının qarşısını almağaçalışdılar. Keşişlər dində özbaşına cürbəcür dəyişikliklər və təhlillər yaratdılar.Dinin gücü ilə müxtəlif bəhanələr tapıb qələm və tənqidi yazılar əleyhinə bayraqqaldırdılar. Elə ki xristianlıq Avropada genişləndi, bütpərəstlik yavaş-yavaş süqutetdi, ruhanilər rəsmi məqam və nüfuz sahibi oldular. İlahi səltənətin ixtiyarıPapanın əlinə keçdi. O, özünü Allah hesab etdi. Xristianlıq-katolik məzhəbifövqəladə qüvvəyə malik oldu, bu isə İsa dininin əqidəsinə zidd idi. Ona görə dəsonda hər yerdən kilsə-katolik dini və ruhaniləri əleyhinə etirazlar ucaldı, dediləronlar qoyunsifət gorqazanlardır ki, ruhani libasında öz şəhvətpərəstlikməqsədlərini, mütləqiyyət iddialarını dinin gücü ilə həyata keçirirlər, batindəonlarla özbaşına Roma imperatorunun fərqi və təvavütü yoxdur. Möhkəm və cidditənqidə başladılar. Tarixin səhifələri şahiddir ki, xalq öz etirazında haqlı idi.O zamanın ruhaniləri Allahpərəstlik məzhəbini əllərində şərafət,soyğunçuluq aləti etmişdilər, xalqın malını talamaqla, mülkünü qəsb etməklədərəbəylik idarə üsulu və yeri mütləqiyyət yaratmışdılar.Bu tənqidə, hücumlara qarşı Papa və kilsə zorakılığa, xalqı dəhşətlisurətdə qorxutmağa başladılar, Papa hökmranlığının əsaslarını möhkəmləndirməyə,əqidə və qələm azadlığını ləvğ etməyə çalışdılar. Onlar üzərində iki nəzarət: "divanvə təftiş" sistemi qoydular.XII əsrin axırlarında (1183) ruhanilər Vuron şəhərində toplaşıb "Divanitəftiş"yaratmaq haqqında qərara gəldilər.XV əsrdə (1471) əsas senzura qoyuldu. "Divani-təftiş" şər və məzhəbimühakimə rolu oynayırdı. Məhkəmə ixtiyarı ruhanilərin əlində idi. Onların işikatolik əqidəsinə müxalif və azad fikirli adamları tapıb işgəncə vermək idi.165