Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

L.N.Tolstoyun "Zəhmət, ölüm və naxoşluq" hekayə-əfsanəsinin tərcüməsini çapetdirdi."Şərqi-rus"da çalışması C.Məmmədquluzadənin gələcək yaradıcılığı üçünbir məktəb rolu oynadı və o, 1905-ci ilin əvvəlindən bəzi fikir ixtilaflarına görəredaksiyadan uzaqlaşdı.Mirzə Ələkbər Sabir də "Şərqi-rus" qəzetini, onun ideya istiqamətiniizləmiş və bəyənirdi. Bunun nəticəsi olaraq qəzetin naşiri və redaktoruM.Şahtaxtlının elmi biliyinə, mövqeyinə yüksək qiymət verərək, "Şərqi-rus"a şeirhəsr etmişdi. Sabirin bu şeiri 1903-cü il iyun ayının 27-də "Ədəbiyyat" başlığıaltında Ələkbər Tahirov imzası ilə işıq üzü görmüşdür.Məhəmmədağa Şahtaxtlının publisistikasıM.Şahtaxtlı dövrünün tanınan ictimai xadimi, filosofu olmaqla yanaşı,istedadlı jurnalist kimi tanınırdı. Onun publisistik yaradıcılığı XIX əsrin sonu, XXəsrin əvvəllərində baş verən ictimai-siyasi prosesləri, zəmanənin bütün ağrılıməsələlərini özündə ehtiva edir. O, jurnalistlik fəaliyyətinə "Moskovskyevedomosti" qəzetində başlayıb. Ümumiyyətlə, M.Şahtaxtlının dünyagörüşü şərq vəqərb arasında yaşanan, mədəni texniki-inqilabi ziddiyyətlər fonundaformalaşmışdı. Onun formalaşdığı mühitdən bəhs edərkən islam dini ilə bağlıməsələləri də yaddan çıxarmaq olmaz, ən azından ona görə ki, Şahtaxtlı islamtarixini, fəlsəfəsini çox gözəl bilirdi. Azərbaycan sovet dönəminin mətbuaraşdırıcıları M.Şahtaxtlının dünyagörüşündəki ziddiyyətli məqamları onun islamdininə bağlılığı ilə əlaqələndirirdilər.M.Şahtaxtlı islamı tək dini inanc kimi deyil, sosial-psixoloji yaşantı vəfəlsəfi dünyagörüş kimi dəyərləndirirdi.M.Şahtaxtlının sosial məzmunlu əsərləri içərisində görkəmli İranmaarifçisi, publisist və dövlət xadimi Mirzə Melkum xana (1833-1908) həsrolunmuş beş məqaləsini xüsusilə fərqləndirmək lazımdır. Bu silsilə yazılardamaraqlı taleyi olan, zəmanəsinin qabaqcıl adamlarından biri kimi tanınan, ziyalı vəvətəndaş mövqeyi ilə seçilən, M.F.Axundovla uzun illər dostluq əlaqələri saxlayandiplomat Mirzə Melkum xanın müfəssəl tercümeyi-halı verilmişdi. Mirzə Melkumxan XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərində İran həyatının yeniləşməsi,avropalaşması uğrunda mübarizə aparan görkəmli maarifçi və dövlət xadimi idi.İran cəmiyyətinin həyatında mütərəqqi dəyişikliklərə nail olmaq Mirzə Melkumxanın ən böyük arzularından biri idi. İnkişaf etmiş ölkələrin köməyi olmadan bucür inkişafa heç cürə nail olmağın mümkünsüzlüyünü o, öz əsərlərində yazır vəİran gənclərinin kütləvi surətdə xarici ölkələrdə ali təhsil almağa göndərməkideyasını irəli sürürdü. M.Şahtaxtlı Mirzə Melkum xanı "ziyalı fars" adlandıraraq,onun tərəqqi və mədəniyyət uğrunda mübarizəsinə dəstək verirdi.57