Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

siması kimi təqdim edir, onun vətənpərvərliyini, yüksək qiymətləndirir,yaradıcılığının gürcü ədəbiyyatının inkişafına xidmət etdiyini göstərirdi.Cəmiyyətin həyatında baş verən dəyişiklikləri vaxtında oxucularaçatdırmaq istəyən "Kəşkül" XIX əsrin sonlarında Azərbaycanda baş verən millioyanış və milli özünüdərk prosesinin də iştirakçısına çevrildi. Cəmiyyətdəazərbaycançılıq ideyasının oyanmasında "Kəşkül"ün fəaliyyəti danılmazdı. Millətvə din məfhumlarının ayrı-ayrı şeylər olduğunu xalqa çatdıran, bu məsələyə dahageniş yanaşma tərzi ortaya qoyan “Kəşkül”çülər ictimai-siyasi şüurun inkişafına dakömək etdilər."Kəşkül"ün məqalələrinin birində azərbaycanlı ilə əcnəbinin əhvalatı,onların vağzalda bir-birinə rast gəlib, həmsöhbət olmaları maraqlı bir dil ilə belətəsvir olunur: "Şələ papaq başımda, qartı yapıncı çiynimdə, arşın yarım xəncərbudumda durmuşdum Tiflis vağzalında, maşın gözləyirdim. Vağzal dolu idi. Hərmillətdən desən burda var idi, rus, gürcü, erməni, müsəlman. Hər dil desəndanışırdılar. Gözümə bir neçə əcnəbi də göründü. Kim bilsin firəngdi, ingilisdi.Ancaq bunlardan biri mənə çox diqqət ilə təkdən-təkə baxırdı. Doğrusu, bununbaxışı mənə heç xoş gəlmirdi. Öz-özümə deyirdim: ay filani, nə dikibsən gözünüüzümə, yoxsa məni quldur hesab edirsiniz?Birdən zəng vuruldu. Girdik vağzala. Mən ikinci klasa girdim. Elə yenicəoturmuşdum, mənə baxan əcnəbi də qarşımda əyləşdi. Bunun qonşuluğu xoşumagəlmədi. Əvvəla onun üçün ki, mənə baxırdı, ikinci özünün də sir-sifəti sap-sarı,başı tüksüz, üzü yarım tüklü, deyəsən, qırxılmış keçidir, burnuna eynəkgeydiriblər. İstədim durub yanından bir qeyri-yerdə oturum, ancaq yerlərin hamısıtutulmuşdu.- Sən nə millətdənsən?- Müsəlmanam.- Xeyir, mən soruşdum nə millətdənsən?- Müsəlmanam deyirəm!- Əfəndim, millət ayrı, din ayrı. Bildim, dininiz islamdır, ancaq istəyirəmbiləm millətiniz nədir?Bu suala nə cavab verim? Bilirəmmi mən hansı millətdənəm? Bizimmolla, ya bizim axund görəsən bilirmi? Keçi saqqal əcnəbi kiridiyimi görübbaşladı:- Əfəndim, ərəb, fars, türk, hind, əfqan və qeyri bunların hamısıislamdırlar. Ancaq hər birisinin milləti ayrıdır. Mən özüm kotolik dinindənəm,ancaq millətim italyandır.Doğru buyurursunuz əfəndim, ancaq eyb də olsa, gərək dürüst ərz edim,mən bilmirəm ki, mən nə millətdənəm.37