Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

mənbəyi-feyz və kəmalatdır. “Fyuzat”ın yolu ilə Asiya qövmünün və Rusiyamüsəlmanlarının məsud və bəxtiyar olmalarını təfaül edəriz".Dövrün ədəbi, siyasi qüvvələri məhz bu dərginin ətrafında toplanaraq XXəsrin ilk onilliyində milli şüurun, milli özünüdərk prosesinin aparıcılarınaçevrildilər və fyuzatçılıq adlı siyasi, ədəbi cərəyanın intişarına xidmət etdilər.Fyuzatçılıq ilk növbədə çarizmə, əsarətə, istibdada qarşı çevrilmiş və türkxalqlarının mənəvi birliyinin təcəssümü olan turançılıq ideologiyasınındaşıyıcısıdır. Bu ideologiya utopik düşüncələrdən, fikirlərdən qaynaqlanmırdı,tarixin reallıqlarından, milli özünüdərk prosesindən doğurdu. Bu ideologiyanınməqsədi milli istiqlal uğrunda mübarizə aparan türk xalqlarının milli şüurunu"türkləĢmək, islamlaĢmaq, avropalaĢmaq" istiqamətində oyatmaq, inkişafetdirməkdən ibarət idi.Fyuzatçılıq həmçinin ədəbiyyatda romantizmin, ortaq türk dilinin, ümumiədəbi dil siyasətinin, islamçılığın, milli məsələlərdə farslaşma və ruslaşmaya qarşıtürkçülük ideologiyasının təbliği demək idi.Əli bəy Hüseynzadə jurnalda bu ideologiyanı elmi-nəzəri cəhətdənəsaslandırır, "Turani", Ə.H. "Ə.Hüseynzadə" “Fyuzat”ı, “Həyat”ı, "Şair Naim","Dəli Şair" imzaları ilə dərc etdiyi yazılarda fyuzatçılığın başında dayanırdı.Azərbaycanda yaranan bu məfkurənin ideoloqu kimi Əli bəy Hüseynzadə"dünyanın bütün ümum və fünunun hər növünü ədəbiyyat və sənayeyi-nəfisəninhər şöbəsini tamamən əhatə etmiş və tətbiqə müvəffəq olmuş fövqəlbəşər" idi.Məcmuə çətin dövrdə fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, milliideologiyanın daşıyıcısı olan xeyli sayda ziyalıları ön plana çıxardı, yeniməfkurənin ocağına çevrildi. Səid Səlmasinin, H.S.Ayvazovun, Ə.Hamidin,M.Ə.Rəsulzadənin, A.Cövdətin, Əhməd Kamalın, Əhməd Raiqin milli məfkurəişığında qığılcım aldıqları yazılar silsilə şəklində “Fyuzat”da dərc olundu. Milliməsələlərin mətbuatda təbliğinə mane olmağa çalışan çarizmin Azərbaycandakıhakim qüvvələri jurnalın ideya-siyasi istiqamətindən qorxuya düşürdü. Çünkiməcmuənin ideoloqu, Ə.Hüseynzadə "İttihada doğru tərəqqi" proqramını irəlisürür, türk xalqlarının ictimai-siyasi fikir tarixində yeni bir səhifə açırdı. "İttihad vətərəqqi" məramı və bu iki anlayış Əli bəy Hüseynzadənin milli-azadlıq uğrundaapardığı mübarizənin qayələri idi. Bu mərama sadiqlik Əli bəyin 1889-cu ildəTürkiyədə təşkil edilən "İttihad və tərəqqi" Cəmiyyətinin qarşıya qoyduğuideyalardan doğurdu. Türk xalqlarının ilk siyasi təşkilatı kimi formalaşan "İttihadi-Tərəqqi"nin formalaşmasında, cəmiyyətin aparıcı siyasi strukturuna çevrilməsindəƏ.Hüseynzadənin böyük xidmətləri olmuşdu və onun 39 yaşında TürkiyədənBakıya dönməsi bu ideyanın Azərbaycan cəmiyyətinə aşılanması məqsədinidaşıyırdı.78