Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

dövrlə uyğunlaşmayan qədim adətləri dəyişdirib, zəmanəyə müvafiq iş görmək"tələbini irəli sürürdü. "Halva deməklə ağız şirin olmaz" atalar misalını çəkibziyalıları hərəkətə keçməyə, xalqı maarifləndirməyə səsləyirdi.H.Zərdabi mədəni tərəqqi yolunda bütün vasitələrdən söz açaraq milliteatrın xalqa verəcəyi imkanlardan bəhs edən "Bakıda müsəlman teatrının binası"məqaləsini “Həyat”ın 13 dekabr 1905-ci il sayında dərc etmişdi. 1873-cü ildəH.Zərdabi Bakı real gimnaziyasının şagirdlərindən N.Vəzirovun, Ə.Adıgözəlovunvə digər tələbələrin yaxından iştirakı ilə Azərbaycan milli teatrının əsasını qoymuş,xalqı mədəniyyətə, maarifə cəlb etməyə səy etmişdi. Müəllif öz məqaləsində odövrdən xeyli vaxt keçməsinə baxmayaraq, xalqın bu mədəniyyət ocağına etinasızyanaşmasını ürək ağrısı ilə qarşılayaraq yazırdı: "Neçə il belə teatr çıxardıq isə dəBakı müsəlmanlarına teatra getməyi öyrədə bilmədik. Çünki o vaxtda onlar günbatandan sonra evdən çölə çıxmağı günah sayırlar"."Əkinçi" qəzetinin yaranmasına diqqət çəkən H.Zərdabi “Həyat”ın 28dekabr 1905-ci il və 3 yanvar 1906-cı il tarixli sayında, "Rusiyada əvvəlinci türkqəzetəsi" məqaləsini dərc etdirmişdi. Mətbu sözün imkanlarını xalqınmaariflənməsində, dirçəlişində əsas faktorlardan biri hesab edən böyük mütəfəkkiryazırdı: "Bir bulağın suyunun altına nə qədər böyük daş qoysan, bir neçə ildənsonra o su tökülməkdən o daş mürur ilə əriyib deşilir, habelə söz də beyinlərə əsəredər, "sonra düşmənin düşmənliyi, dostun dostluğu və dost göstərən yolun doğruolması aşkar olar"."Həyat"dakı kəskin yazılarında H.Zərdabi dövlət qulluqçularının rüşvətalmasına, pul gücünə onların haqqının tapdanmasına, ədalətli deyil, ədalətsizliyimüdafiə etmələrinə etiraz edir, xalqı bu eybəcər üsullara qarşı müqavimətəsəsləyirdi. "Kənd mirzələrindən xilas olmalıyıq" məqaləsində müəllif əyalətlərdəözbaşınalıqdan, qanunsuz əməllərdən yazırdı: "Bizim kənd əhli heç ağ güngörməyib. Onu həmişə söyüb-döyüblər, ondan rüşvət alıblar. Belə pərvəriş tapanadamı heç inandırmaq olmaz ki, dünyada təmiz adam ola".Rüşvət verməyə onlar adət edirlər və rüşvət alanı da çox yaxşı adam hesabedirlər. Məqalənin çapından bir əsrdən çox keçməsinə baxmayaraq sanki bu sitatmüasir Azərbaycan jurnalistikasının hansısa bir nümunəsindən götürülüb və buproblem indi cəmiyyəti ən çox düşündürən məsələdir."Həyat" qəzetinin 4 və 11 yanvar 1906-cı il tarixli saylarında dərc olunan"Zindəganlıq davası və yaxud dirilik mübarizəsi" və "İttihadi-lisan" sərlövhəliməqalələrində maarifçi demokrat cəbhəsinin komandanı olan Həsən bəy həqiqivətənpərvərliyi, əsil insaniyyəti xalqı qəflət yuxusundan oyatmaqda görür və xalqaüz tutub deyirdi: "Oxuyun, elm təhsil edin". O, "İttihadi-lisan" məqaləsində elmsizcəmiyyəti qaranlıq otağa bənzədirdi: "Elm təhsil etməyə başlayan tayfa qaranlıqotağın qapısını açıb çölə çıxan kimidir ki, bu zaman günün işığı onun gözlərini69