Təbii ki, Həsən bəyin gördüyü işlərin hamısı millətin tərəqqisi naminəedilən, mayası vətənpərvərlikdən doğulan işlər idi. <strong>Azərbaycan</strong>ın o zamankı tarixiinkişaf səviyyəsində ən təsirli, münasib vasitələrdən birinin mətbu söz olduğunuH.Zərdabi duymamış deyildi. O ana dilində qəzet nəşr etmək fikrinə hələ Qubada,mahal məhkəməsinin katibi işlədiyi dövrdə gəlmişdi. Böyük <strong>Azərbaycan</strong>maarifiçisi Abbasqulu bəy Bakıxanovun qardaşı tələb olunan maliyyə xərclərini özüzərinə götürürdü. Zərdabi "Həyat" qəzetinin 28 dekabr 1905-ci il tarixli sayında"Rusiyada əvvəlinci türk qəzeti" məqaləsində yazır: "Hər kəsi çağırıram gəlmir,göstərirəm görmür, deyirəm, qanmır. Axırda gördüm ki, onları haraylayıbçağırmaqdan, onlara deməkdən başqa bir qeyri-əlac yoxdur. Olmaz ki, mənimsözümü eşidənlərdən heç bir qanan olmasın. Necə ki, bir bulağın suyunun altına nəqədər bərk daş qoysan, bir neçə ildən sonra su tökülməkdən o bərk daş mürur iləəriyib deşilir, habelə söz də, ələlxüsus da doğru söz. Belədə qəzet çıxarmaqdansavayı bir qeyri-əlac yoxdur".Bu böyük maarif fədaisi "Əkinçi"nin nəşri ərəfəsindəki qayğılarından sözaçaraq xatırlayırdı: "Bəs qəzeti necə çıxardım? Pul yox, yazıçı yox, çapxana yox,hürufat yox, əmələ yox, bir-iki yüzdən artıq da oxuyan olmayacaq. Dövləttərəfindən izn almaq da ki, bir böyük bəladır".O zaman Qafqazda ərəb əlifbası ilə hürufat yox dərəcəsində idi. Vaxtilə"Tfilisskiye vedomosti" və "Zakavkazskiy vestnik" qəzetlərinin, habelə Arzanovqardaşlarının Tiflisdəki mətbəələrindən qalmış ərəb hürufatına bel bağlamaqolmazdı. <strong>Azərbaycan</strong> dilində qəzet buraxılması işinə milli mətbəənin təşkilindən,hürufat tədarükündən başlamaq lazım idi ki, Zərdabi məhz belə etdi.O dövrdə İstanbulun "Babi-ali caddəsi"ndə mətbuat və kitab ticarətisahəsində çoxlu azərbaycanlı işləyirdi. Xatirələrində Zərdabi onların "Əkinçi" üçünhürufat əldə etməyə böyük kömək göstərdiklərini ayrıca qeyd edir. Yeni vəmüstəqil mətbəə açmaq mümkün olmadığından Bakı quberniya mətbəəsindənistifadə etməyi qərarlaşdırmış Zərdabi hürufatı da ora satdı."Əkinçi"nin nəşrə başlaması. Çar Rusiyasında 1865-ci ildə qəbulolunmuş "Senzura haqqında qəti qanun"dan sonra mətbu nəşrin qeydə alınması vəçapı olduqca çətin iş idi. Çar idarələrindəki süründürməçilik, hərc-mərclikZərdabinin qəzet nəşr etmək arzusunu uzun müddət çin olmağa qoymadı.Zərdabinin rəsmi orqanlara ilk müraciəti 1873-cü ilin aprel ayında oldu.Maliyyə vəsaiti əldə etdikdən sonra H.Zərdabi Bakının qubernatoru,general-mayor D.S.Staroselskiyə ərizə ilə müraciət edərək qəzet nəşrinə icazəistədi. Bu məsələyə toxunan Zərdabi yazır: "Mən ona (yəni Staroselskiyə - red)fərzimi deyəndən sonra məsləhət gördü ki, qəzetin adını "Əkinçi" qoyum ki, guya,məhz əkin və ziraətdən danışacaq və özü də boynuna çəkdi ki, senzorluğunu qəbuleləsin. Bu tövr ərizə verib icazə aldım". <strong>Azərbaycan</strong> milli mətbuatının əsasını təşkil16
edən bu mətbu nəşrin adının "Əkinçi" olması, şübhəsiz ki, çar rejiminin fikriniqəzetin daşıyacağı əsas ideya istiqamətindən yayındırmaq məqsədi güdürdü.Nəhayət, qəzetin nəşrinə 1875-ci ildə icazə verildi və iyul ayının 22-də"Əkinçi"nin ilk sayı işıq üzü gördü. Bu tarixdən etibarən <strong>Azərbaycan</strong>da millimətbuatın əsası qoyuldu. Cəhalətə və mövhumata ağır zərbə vurmaq, xalqamaarifçilik aşılamaq, ana dilində qəzet oxumaq missiyasını üzərinə götürənZərdabinin məsləkdaşları qarşılarına olduqca məsuliyyətli vəzifə qoydular. Hansıməsələlərin qəzetdə əksini tapacağı sualına "Əkinçi"nin ilk nömrəsində Zərdabicavab verdi və bəlli oldu ki, qəzetin məramnaməsi belə olacaqdır:1. Daxiliyyə - buradakı məqalələr qəzetin münşisi tərəfindənyazılacaqdır.Əkin və ziraət xəbərləri - yəni bizim, ya qeyri vilayətlərdə olanəkinçilərdən.. onları becərmək vaxtında işlədilən əsbablardan, əkin yerini şumetməkdən, əkin yerini qüvvətli etməkdən ötrü o yerə qeyri şeylər qarışdırmaqdan,xülasə, əkindən və əkini biçib, götürüb, qurudub, döyüb saxlamaqdan danışıqolacaqdır. Həmçinin bu ikinci fəsildə maldarlıqdan, mallardan əmələ gələnşeylərdən danışıq olacaqdır, yəni bizim və qeyri-vilayətlərdə nə qisim mallarsaxlamaqdan və ya nə tövr saxlamaqdan və onlardan əmələ gələn şeyləri nə tövryaxşıraq əmələ gətirməkdən danışılacaqdır.3. Elm xəbərləri - yəni elm və imtahan yolu ilə aşkar olan, məsələn,insanın bədəninə və malına nəfi olan xəbərlərdən danışılacaqdır.4. Tazə xəbərlər - bir ncçə qism olacaqdır, əvvələn ticarətxəbərləri olacaq, yəni bizim vilayətimizdə və qeyri vilayətlərdə bir şey, məsələn,buğda-filan şəhərdə, ya filan kənddə nə qiymətə və nə tövr satılmaqdan xəbərverəcəkdir və s.İlk sayda dərc olunan məqalədən və bu məlumatlardan göründüyü kimiHəsən bəy "Əkinçi"nin əsas ideya istiqamətlərinin 4 əsas şöbədə əksini tapacağınımüəyyənləşdirmişdi. Lakin "Əkinçi"nin 6-cı nömrəsindən sonra qəzetdə məktublarşöbəsi də açıldı və "məktubat" rubrikası altında məqalələr dərc olundu."Əkinçi" Bakıda çap olunsa da, tezliklə ümumrusiya müsəlmanlarınınqəzetinə çevrildi. Onu Dağıstanda və Volqaboyunda, Mərkəzi Asiya və Sibirdəoxuyurdular. Hənifə xanım Abayeva öz xatiratında "Əkinçi"nin yayıldığı genişcoğrafiyaya toxunaraq yazırdı: "Qəzet Rusiyadakı bütün müsəlmanları yerindəntərpətmişdi. O, bir elektrik cərəyanı kimi bütün müsəlman aləminin içərisindənkeçmişdi... Qəzetin ilk abunəçiləri, onu birincilər sırasında salamlayanlarOmskdan, Tümendən, Cistopoldan olan sibirlilər, Orenburq, Ufa, Volqaboyutatarları idilər"."Əkinçi"nin sorağı Londona da gedib çıxmışdı. Bakıya gələn bir fransızmüxbiri isə H.Zərdabinin təkbaşına qəzet çap etdiyini öyrənib onun ziyarətinə17
- Page 1 and 2: AKĠF AġIRLIAZƏRBAYCANMƏTBUATI T
- Page 3 and 4: Klassiklərimiz mətbuatı insanlar
- Page 5 and 6: ehtiyac duydu və Tiflisdə rus dil
- Page 7 and 8: müstəmləkəçilik məqsədləri
- Page 9 and 10: Cümhuriyyətinin qurulmasının f
- Page 11 and 12: Cümhuriyyət dövrü mətbuatını
- Page 13 and 14: möhkəmlətməkdən ibarət idi.
- Page 15: evlənsə, xalq həm özündən, h
- Page 19 and 20: olmadığını üstüörtülü şə
- Page 21 and 22: alqışlayan, ona xeyir-dua verib,
- Page 23 and 24: tapmıram. Özümünkünü yazıram
- Page 25 and 26: tərəqqiyə mane olması, ədəbiy
- Page 27 and 28: 1907-ci ildə H.Zərdabinin dəfn m
- Page 29 and 30: 1879-cu il yanvar ayının 14-də "
- Page 31 and 32: daşıyan məqalələrdən çox idi
- Page 33 and 34: etməyə çalışan Y.Akçuralı ya
- Page 35 and 36: Cəlalın jurnalın ilk nömrəsin
- Page 37 and 38: siması kimi təqdim edir, onun və
- Page 39 and 40: Baxçasarayda İsmayıl bəy Qaspra
- Page 41 and 42: Yeni mətbuat yaratmaq istəyi K.Ü
- Page 43 and 44: Azərbaycan və rus dillərində ç
- Page 45 and 46: edaktoru Viktor Vasilyeviç Kuzmini
- Page 48 and 49: yaşadığı zamanda və ölümünd
- Page 50 and 51: aşladı. "Prizıv" gündəlik axş
- Page 52 and 53: aşlayaraq fabrik və zavodlarda ü
- Page 54 and 55: əməkdaşlarının istək, arzular
- Page 56 and 57: M.Şahtaxtlının Əlimərdan bəy
- Page 58 and 59: M.Şahtaxtlı uzun müddət islamı
- Page 60 and 61: gətirirlər. Onlar mətbəənin 7
- Page 62 and 63: üçün" çarizmə və ruslara qar
- Page 64 and 65: görə isə Əli bəy Hüseynzadə
- Page 66 and 67:
fikrini əsaslandıraraq yazırdı:
- Page 68 and 69:
türklərinə atılan bu böhtanı
- Page 70 and 71:
nurlandırmaqdan başqa, otağın d
- Page 72 and 73:
mübtəla olanların danoslarına b
- Page 74 and 75:
(uçreditelniye sobranie), yəni t
- Page 76 and 77:
uznamələr dəxi yetişmiyor". Qə
- Page 78 and 79:
mənbəyi-feyz və kəmalatdır.
- Page 80 and 81:
olmaq üçün su bir lərəfə axma
- Page 82 and 83:
"Molla Nəsrəddin" jurnalıŞərq
- Page 84 and 85:
axışdan ələ alır, ətalət yü
- Page 86 and 87:
Cəlil Məmmədquluzadənin təklif
- Page 88 and 89:
Bakıya gəldikdən sonra isə M.C
- Page 90 and 91:
Sabirin "Mola Nəsrəddin"də ilk
- Page 92 and 93:
Azərbaycan ədəbiyyatının görk
- Page 94 and 95:
Məşhur karikatura və illüstrasi
- Page 96 and 97:
"Azərbaycan"ın bütün saylarınd
- Page 98 and 99:
qardaşları"nın mətbəəsində k
- Page 100 and 101:
sonlarında işıq üzü gördü. J
- Page 102 and 103:
ildə Özünün növbəti kitabı o
- Page 104 and 105:
İlk sayda jurnalın üz qabığın
- Page 106 and 107:
illərindən başlayaraq Haşım b
- Page 108 and 109:
"Səda"nın məsləyinə gəlincə
- Page 110 and 111:
Mətbəənin çap etdiyi tərcümə
- Page 112 and 113:
vətənə məhəbbət, islam əxlaq
- Page 114 and 115:
"Açıq soz"ün 18 yanvar 1918-ci i
- Page 116 and 117:
1914-cü ildə Haşım bəy Vəziro
- Page 118 and 119:
məqalələr çap olunur, bu istəy
- Page 120 and 121:
* * *Qısa zaman kəsiyində Azərb
- Page 122 and 123:
Qəzetin Gəncədə çıxan sonuncu
- Page 124 and 125:
mühacirətdə keçirir. O, İstanb
- Page 126 and 127:
Cümhuriyyət dövri milli mətbuat
- Page 128 and 129:
Bu müxtəlifdilli çeşidli mətbu
- Page 130 and 131:
əzilirdin. Küçədən keçəndə
- Page 132 and 133:
İkinci bənddə "ancaq məhkəmə
- Page 134 and 135:
NəticəÇağdaş Azərbaycan mətb
- Page 136 and 137:
Belədə qəzetə çıxarmaqdan sav
- Page 138 and 139:
yola gedirdim. Elə ki dava başlan
- Page 140 and 141:
ülumiri-yaziyyə şöbəsini qurta
- Page 142 and 143:
əhlini fars adlandırma yerinə d
- Page 144 and 145:
Hürriyyət” sərlövhəli bir b
- Page 146 and 147:
arəsindəki şəkilləri əldə d
- Page 148 and 149:
"Novoye vremya"nın və sair bu kim
- Page 150 and 151:
Amma şükür olsun, Aslan bəy and
- Page 152 and 153:
Məsələn, Şeyxülislamovun bu s
- Page 154 and 155:
Ümumazərbaycan demokratiyasına m
- Page 156 and 157:
Məclisin açılmaq saatı yaxınla
- Page 158 and 159:
gərək mətbuat tarixini oxuyub ar
- Page 160 and 161:
Amma mədəniyyət yüksəldikcə m
- Page 162 and 163:
adlanır, yəni onların alıcılar
- Page 164 and 165:
xidmət edən mətbuat həyata keç
- Page 166 and 167:
Bu cür qeyri-qanuni əməllər ü
- Page 168 and 169:
edilmiş hüquqdan çıxmamağa mə
- Page 170 and 171:
31. Hüseynov Şirməmməd. Mətbu
- Page 172:
«Elm və Təhsil» nəĢriyyatın