Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

olmaq üçün su bir lərəfə axmalı, cərəyan etməli, ya heç olmazsa, dərya kimiləpələnməlidir".Ə.Hüseynzadə tərəqqi proqramına islamlaşmaq və avropalaşmaqməramlarını daxil etmişdi. İslamlaşmaq onun ortaya qoyduğu tərəqqi proqramınınideya-nəzəri əsaslarından biri idi. Mütəfəkkirin aydın nəzəri proqramına görəməzhəb və dinlər türkləri bir-birlərindən ayırmamalıdır, əgər onların elm vəmədəniyyətləri tənəzzül etsə, türklər yalnız "dini-islam ilə müqəddəyin, ərəb elmiilə mütəllim, ərəb mədəniyyəti ilə mütəməddin olduqları halda əsla ərəbləşməyib,yenə "türk oğlu türk kimi" qalmalıdırlar. İslama ehkam kimi yanaşmayanƏ.Hüseynzadə milli intibahı dini intibahla bir arada götürürdü.Əgər türkləşmək məramı ilə türk dilini, tarixini, ədəbiyyatını öyrənməyinitələb edirdisə, islamlaşmaq məramı ilə islam dininin ümumbəşəri, ali, mənəviəxlaqidəyərlərinin öyrənilməsini istəyirdi. Bu baxımdan o, islamlaşmağı millitərəqqi proqramına daxil etmişdi. Ciddi şəkildə dini islahatların aparılmasınınlazımlılığını önə çəkən Ə.Hüseynzadəyə görə, ilkin islama qayıdılmalı, tərəqqiyədoğru addım atılmalıydı. Əks təqdirdə əsl dini həqiqətləri, hikmətləri ortaya çıxarıbbərpa etmək mümkün olmayacaqdı. Ona görə də bu cür islahat islamın əslmahiyyətini ortaya qoyacaq, müxtəlif şərhlərdən, təhriflərdən islam xilas olacaqdı.Avropalaşmaq Ə.Hüseynzadənin milli tərəqqi proqramına daxil edilmişəsas məramlardan, ideoloji istiqamətlərdən biri idi. O, xalqa bu ideyanı təbliğetməklə Avropa elm və texnikasını, sənayesini öyrənmək və öz həyati işlərindətətbiqini nəzərdə tutur və yazırdı: "Tərəqqi və təməddün həvəsində olan hər birmillət öz milli üdəba və üləmasının əsərlərilə kifayətləndikcə çox da irəliyə doğrugedə bilməz... Bir ingilis, bir fransız, bir alman, bir italyan ibn Rüşdün, Əbu ƏliSinanın, Fərabinin, Firdovsinin, Sədinin, Mollayi-Ruminin, İmam Təzamininasarından feyzyab olmağa, bu kimi üləmaya-tərcümə, şərh və təfsirlər vasitəsilə özmillətlərinə mal edilməyə çalışdıqları halda bizə də lazımdır ki, onların Laplasları,Laviazi-yerləri, Russoları, Pastorları, Nyutonları, Spenserləri, Edissonları,Rentgenləri, Marksları, Ginnesləri vasitəsilə öz maarifimizi, öz ana dilimizdə olankitabxanaları təzyiqə çalışalım. Cəhalətin, təəssübün kökünü ancaq bu vasitə iləqurutmaq, söküb atmaq olar. Başqa yol yoxdur".“Fyuzat”ın səhifələrində avropa şair və yazıçılarının əsərlərinintərcüməsinin çapı da bu məqsədə xidmət edir, Azərbaycan oxucusuna dünyanınmüxtəlif tərəflərində yaşayıb-yaratmış ədəbi şəxsiyyətlərin yaradıcılıqnümunələrini çatdırırdı. Hötenin “Faust”u, Şeksprin "Yuli Sezar"ı Azərbaycantürkcəsinə tərcümə olunur, Avropa mədəniyyəti təbliğ edilirdi.Ə.Hüseynzadə onu "avropalaşalım" şüarında günahlandıranlara cavabverərək yazırdı: "İndi bizə derlər ki, madam ingilislər, firənglər, filanlar böyləimişlər nə üçün siz də ... "Fyuzat"mızda ingilislərə, firənglərə müraciət80