Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

əməkdaşlarının istək, arzularını, fikirlərini açıq söyləməyə, onları müdafiə etməyəçağırır"."Şərqi-rus" 1903-cü il 16 aprel tarixli 7-ci sayında öz ideya istiqamətini,məramnaməsini belə bəyan etmişdi: "Bizim borcumuz həqayiqnəvislikdir, yaxşılığıdediyimiz kimi yamanlığı da gizlətməyəcəyik. Biz meydana ona görə çıxdıq ki,xalqa doğru söz deyək və nəinki ona-buna vicdan füruşanə mədhiyyələr oxuyaq"."Şərqi-rus"un yaradıcı heyəti həqiqətən də ictimai-siyasi və mədənihəyatın mühüm cəhətlərini işıqlandırır, xalqın maraq və mənafelərini müdafiəetməyə çalışırdılar. Qəzet xalqın ağır vəziyyətini görərək yazırdı: "Tüstü və başpulu deyilən xərcdən azad olmağın əvəzində rəiyyətlərin boynuna mülkədarlarlabərabər padşahlıq torpaq vergisi təhlili gəlmişdir. Bu növ xərclər rəiyyətlərinçoxuna ifrat artıq düşübdür və onlara nəhayətdə ağır yük olubdur"."Şərqi-rus"un ilk saylarında dərc olunan məqalələri Ömər FaiqNemanzadə "camaatın məlumatını artırmağa, fikirlərini işıqlandırmağa xidmətedən" publisist nümunələr adlandırır, qəzetin çatışmayan cəhətlərini, xüsusən"barışdırıcı" missiyasını tənqid edirdi.M.Şahtaxtlının rus təəbəçiliyini qəbul etməsi, bir çox ciddi məsələlərinqəzet səhifələrinə çıxarılmasının əleyhinə olması, hökumətlə kompromiss siyasətidövrün bəzi ziyalıları tərəfindən birmənalı qarşılanmır, "Şərqi-rus" tənqid atəşinətutulurdu. Türk dünyasının milli-mənəvi birliyini, "Dildə, fikirdə, işdə birlik"düsturunun sahibi olduğu "Tərcüman" qəzetini ana tezisinə çevirmiş İsmayıl bəyQaspıralı da Məhəmmədağa Şahtaxtlının tutduğu yolu bəyənmirdi. "Tərcüman"ın"Şərqi-rus" adlı xəbərində qəzetin Cəlil Məmmədquluzadənin redaktəsinəkeçəndən sonra istiqamətinin müsbət məcraya yönəldiyi, bu mətbu orqanın doğru,düz yola qədəm qoyduğu əksini tapmışdı. İsmayıl bəy Qaspıralının əlifba islahatıməsələsində M.Şahtaxtlını ciddi tənqid etməsi "Şərqi-rus"un nüfuzuna böyük xələlgətirdi. Bir neçə əcnəbi dil bilən M.Şahtaxtlının fəaliyyətinin bir hissəsi də əlifbaislahatı ilə bağlıdır. O, əlifba layihələri üzərində mütəmadi çalışmış, bu barədəyalnız Azərbaycan dilində deyil, rus və fransız dillərində də kitablar çap etdirmiş,özünə tərəfdar toplamağa çalışmışdı.M.Şahtaxtlının Mirzə Fətəli Axundovdan sonra əlifba islahatına başlamasıvə onun təklif etdiyi metod birmənalı qiymətləndirilməmiş, barəsində həm müsbət,həm də mənfi münasibətləri əks etdirən məqalələr yazılmışdı."Şərqi-rus"da təkcə əlifbanın yeniləşdirilməsi deyil, hicab məsələsi,islamda qadın azadlığına baxışlar, maarifin yayılması, məktəblərdə tədrisinyaxşılaşdırılması kimi önəmli məsələlər əksini tapmış, problemlərdən çıxış yollarıaranmışdı. "Şərqi-rus"un səhifələrində mədəniyyət, ədəbiyyat, dil, tarixməsələlərinə xüsusi yer verilirdi. A.Tolstoydan tərcümələr də bu qəzetinsəhifələrində çap olunmuşdu.54