Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

Xalqın mətbuatla maariflənməsinə qarşı çıxanlara üz tutan şair digər birşeirində yazırdı:"Sən nə qəzet qan və nə də "İrşad"al,Qoy babalım boynuma, get arvad al".XX əsrin əvvəllərində Çar Rusiyasında baş verən hadisələr, siyasi-ictimaigərginliklər, xalqların oyanış prosesi bu dönəm nəşr olunan mətbu orqanlardaətraflı şəkildə əks etdirilir, mövcud durum analiz edilir, müxtəlif ideoloji baxışlarsüzgəcdən keçirilir və elmi yeniliklər xalqa təqdim olunurdu. Ə.Ağaoğlu ÇarRusiyasının ictimai-siyasi durumunu təhlil edərkən onun tarixi mənzərəsinə nəzərsalır, müstəmləkəçilik siyasətinin mahiyyətini açıqlayır və bu siyasəti həyatakeçirənlərin imperiyapərəst xəyallarını kəskin tənqid edirdi. Siyasi plüralizmi önəçəkən Ə.Ağaoğlu Rusiyada fəaliyyət göstərən firqələrin fəaliyyətini dəişıqlandırırdı. O, "Rusiyanın hal-hazırı" məqaləsində "İstibdadiyyun vəməşrutiyyun" istiqamətində olanların, yəni monarxist və inqilabi partiyalarınfəaliyyəti barəsində məlumat verir, onların yaranma səbəblərini, fəaliyyətləriniaraşdırırdı. Müəllif öz məqaləsində "monarxist obsolyutist", "monarxistkonstitusionalist" və "konstitusionalist demokrat" firqələrinin yaranması vəictimai-siyasi islahatların zəruriliyini diqqətə çatdırırdı. Ə.Ağaoğlu bu mənadamüasirlərini "konstitusionalist demokratlar"ın üzərinə yönəldərək yazırdı: "Bufirqə Rusiyada ən böyük, ən güclü firqələrdəndir: cəmi Rusiyanın pişrovları,üqəlası, ərbabi-qələm və zəkası, bəyləri, xanları, professorları, yazıçıları vəqəzetləri bu firqədəndirlər. Şimdidən demək olar ki, gələcəkdə hökumət və idarəbu firqənin əlində olacaqdır"."İrşad"çılar Azərbaycanın gələcək istiqlalı naminə əzmlə mübarizə aparır,qonşu ölkələrdə gedən ictimai-siyasi prosesləri izləyir, onlara aid analitik yazılaryazırdılar. Həmçinin Avropa və Amerika, Uzaq və Yaxın Şərq ölkələri də diqqətəalınır, rus, fransız, ingilis mətbuatına istinadən beynəlxalq həyat barəsindəinformasiyalar dərc edirdilər. Çap olunan bu yazılarda "İrşad" öz ideya-siyasiistiqamətinə, ideoloji görüşünə görə dövlətçilik və hürriyyət amalını ön plandagötürür, milli müstəqillik, azadlıq duyğularını tərənnüm edirdi. Beynəlxalq həyataaid yazılarda dünyanın mütərəqqi ölkələrinin dövlətçilik təcrübəsi, onların siyasi vəhüquqi sistemləri Azərbaycan insanına çatdırılırdı. Ə.Ağaoğlunun silsilə şəkildədərc etdirdiyi "Qosudarstvennı duma, ya padşahlıq şura" məqaləsi bu baxımdanəhəmiyyətlidir. Böyük mütəfəkkir Fransanın zəngin tarixi təcrübəsinə istinad edir,Azərbaycanda ilk dəfə olaraq azadlığın siyasi məzmun və mahiyyətiniaydınlaşdırırdı. Fransanın dövlətçilik təcrübəsinə istinadən müəllif yazır: "Vəkillərözlərini daimi surətdə məclis hesab edib. Əvvəlinci vükalə məclisində rusca73