Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

aşlayaraq fabrik və zavodlarda üsyan qaldırdılar. Kəndlərdə, əyalətlərdə də eynivəziyyət hökm sürür, kəndlilər mülkədarların zülmünə dözməyərək, onlarınmalikanələrini yandırırdılar. Rusiyada baş verən bu proseslər eynən Azərbaycandada təkrar olunur, etiraz dalğası ölkənin hər bir tərəfinə yayılırdı. Belə bir tarixisiyasiproseslərin axarında xalqı təşkilatlandırıb, onları haqları uğrunda mübarizəyəaparmaq üçün anadilli mətbuat orqanlarına böyük ehtiyac vardı.1891-ci ilin oktyabrında "Kəşkül" qəzeti bağlandıqdan 12 il müddətindəAzərbaycan türkcəsində qəzet və jurnal nəşri mümkün olmadı, milli ruhluziyalıların təşəbbüsləri fayda vermədi. Kamal Ünsizadənin, Əhməd bəyAğaoğlunun, Nəriman Nərimanovun, Sultan Məcid Qənizadənin, MəmmədağaŞahtaxtlının Qafqaz Canişinliyinə etdiyi müraciətlərə "yox" cavabı verildi.Qafqazda ruslaşdırma sıyasətini həyata keçirən missioner İlimskinin hələ 1870-ciildə rus olmayan əhalini ruslaşdırmaq planları anadilli mətbuat orqanlarınınyaradılması ideyasının həyata keçirilməsinə sədd idi. Lakin Çar Rusiyasının yerliləhcələri ədəbi dilə çevirmək yolu ilə əhalini ruslaşdırmaq siyasəti nəticəsiz qaldı.Xalq ana dilində maarifləndikcə, özgələşmək əvəzinə, öz soy-kökünü, millikimliyini anlamağa başladı.Xalqa ana dilində mətbuat orqanı bəxş etmək üçün mübarizə aparanziyalılardan biri də Məhəmmədağa Şahtaxtlı idi. O, 1896-cı ildə "Tiflis" adlı qəzetçıxarmaq istəsə də, təşəbbüsü müsbət nəticələnmədi. 1846-cı ildə NaxçıvanınŞahtaxtı kəndində dünyaya göz açan M.Şahtaxtlı son dərəcədə geniş fəaliyyətdairəsinə malik olmuş, təkcə bir qəzetçi kimi deyil, filosof və ictimai xadim kimimilli oyanışa böyük təkan vermişdi. O, Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətitarixinə XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində çoxcəhətli fəaliyyəti ilə seçiləntanınmış maarifçilərdən biri kim daxil olub. Onun ədəbi-jurnalistlik fəaliyyətiyalnız Azərbaycan milli mətbuat tarixi ilə deyil, rus mətbuat tarixi ilə də sıxbağlıdır. İlk təhsilini Naxçıvanda aldıqdan sonra 1860-cı ildə Tiflisə, sonra isəPeterburqa gedən Şahtaxtlı dövrün müasir elmlərinə yiyələndi. Peterburq mühitiona çox güclü təsir etdi, universitetdə oxuduğu illərdə alman dilini mükəmməlöyrənmiş, sənədlərini Almaniyanın Leypsiq Universitetinə verdi. İmtahanlardanyaxşı qiymətlər alan Şahtaxtlı Leypsiq Universitetinin fəlsəfə fakültəsinə daxiloldu, təhsilini başa vurduqdan sonra Parisə köçdü, fransız dilini mükəmməlöyrənərək və bir sıra elmi-publisistik əsərlər yazdı. Şahtaxtlı ilk azərbaycanlıpoliqlotdur. Dünya xalqlarının bir çox dillərini əhatəli, mükəmməl bilən alim Şərqvə Qərb ədəbiyyatını, mədəniyyətini dərindən öyrənmişdi. Şərq xalqlarının Rusiyavə Qərbi Avropa mədəniyyətinə yiyələnməsinin tərəfdarı olan Şahtaxtlı bu ideyanıdövri mətbuat səhifələrinə gətirmiş, ən müxtəlif məsələlər barədə xeyli saydaməqalələr, traktatlar dərc etdirmişdi.52