Pokaż treść!

O konkretnych zastosowaniach figur słownych, nie tyle w teorii, ile w praktyce,mówić można zasadniczo od czasów jednego z najwybitniejszych greckich sofistów,Gorgiasza z Leontinoj (ok. 480 – ok. 385 przed Chr.). Pragnął on stworzyć taką prozę,która mogłaby pięknością wysłowienia rywalizować z poezją. Stworzył zupełnie nowystyl wymowy, nieznany do tamtego czasu na gruncie attyckim i zachwycił nimsłuchaczy. Wiemy od Cycerona o jego niezwykłym sposobie wyrażania się, o tym, żeprzypisywał Gorgiaszowi wprowadzenie takich figur jak parisa, paromoia, a takżeantyteza (Orator 175 i 165). Potwierdza to również Dionizjusz z Halikarnasu (DeDemosthene 5,25) oraz Kwintylian (Inst. orat. IX, 3, 74). Gorgiasz wyznając wiarę wewszechpotęgę słowa, które jest w stanie oczarować człowieka do tego stopnia, żeuwierzy w to, co podane w zwykły sposób, jako stwierdzenie lub przekaz czystoinformacyjny, bez użycia środków artystycznego wyrazu, nigdy by zapewne nieuwierzył. Tak stworzył swoją słynną teorię apate – zwodzenia i iluzji mowy, opisał jąw podręczniku Techne rhetorike, który niestety nie dochował się do naszych czasów.Starał się osiągać poetycki poziom wysłowienia wykorzystując w swoich mowachwyrażenia rzadkie i niezwykłe, wplatając w teksty liczne aliteracje, asonansei wyszukane metafory. Podkreślał wagę elementu muzykalności i rytmicznościwymowy, wplatając w zakończenia precyzyjnie pod względem rytmiki zbudowanychkolonów i antykolonów, rymy (nazywane ta homoeoteleuta). Zapoczątkował w retorycekierunek azjański, bogaty we wszelkiego rodzaju słowne upiększenia, kontynuowanyprzez retorykę hellenistyczną i obecny jeszcze w czasach cesarstwa rzymskiego.Pogląd przeciwstawny do gorgiańskiej „rozpusty słownej” – jak to zostało późniejskomentowane przez chociażby Dionizjusza z Halikarnasu (De Lysia 3) czy Pseudo-Longinosa (Peri hypsous III, 2), reprezentował jego uczeń, Izokrates (IV w. przed Chr.).Oszczędny w stylu, dążący do prostoty i zwartości wypowiedzi, stał się wzorcem dlaattycystów, z którymi zdawał się sympatyzować w późniejszym czasie Cyceron,największy rzymski mówca, mający niemało do powiedzenia na temat eufoniii kakofonii, o czym będzie mowa nieco później. W zakresie harmonii głoskowejIzokrates zaproponował szeroko rozpowszechnioną w czasach późniejszych zasadęunikania rozziewu (hiatus), czyli zbiegu dwóch samogłosek w sytuacji, kiedy jednakończyła wyraz poprzedzający, a druga rozpoczynała następny.W międzypokoleniowy dyskurs o wartościach eufonicznych bądź kakofonicznychgłosek włączył się też filozof wszech czasów Platon, ale dość oszczędnie, ponieważ samusunął naukę retoryki i retorów ze swego idealnego Państwa. Uznał bowiem, że29