Pokaż treść!

mamienie umysłów ludzkich za pomocą pięknych słów i przerabianie tym sposobemrzeczy brzydkich w piękne, przekonywanie do słuszności poglądów niesłusznych tylkoza pomocą doboru słów i dźwięków, nie powinno mieć miejsca. Zaledwie dotknął ontematu harmonii głoskowej i fonetyki symbolicznej w jednym z fragmentówKratylosa 37 , uważanego pomimo to za pierwsze w dziejach powazniejsze dziełojęzykoznawcze 38 . W usta rozmówców włożył rozważania głównie nad tym, czy istniejepowiązanie między znaczeniem słowa a jego dźwiękiem i czy język jest wynikiemkonwencji, międzyludzkiej umowy, a więc thesei – jak uważał Demokryt, czy też raczejpochodzi wprost z natury, physei – jak twierdził z kolei Heraklit. Przytacza kilkaprzykładów słów o podobnym brzmieniu i próbuje wyprowadzić jakąś etymologię,nieraz zabawną. W końcu sugeruje, że słowo jest instrumentem służącym rozróżnianiuelementów rzeczywistości (mimema phone), stanowiąc głosową imitację, wokalnąreprezentację obiektu, do którego się odnosi. A ponadto daje również krótki przeglądwybranych głosek, opisując ich cechy artykulacyjne i możliwe z nimi powstająceskojarzenia: omega może wyrażać wielkość, eta – długość, ro – ruch, ponieważ językporusza się szybko podczas produkowania tego dźwięku, głoski tau i delta wyrażająuderzanie i zatrzymywanie, gdyż nacisk języka jest stosunkowo silny podczas ichwymawiania. Jest to zaczątek tak zwanego symbolizmu dźwiękowego, o którym będziemowa nieco szerzej w rozdziale następnym.Do dyskusji włączył się również spadkobierca i „reformator” tez Platona,Arystoteles, ale wypowiedział się nie tyle na temat samych brzmień dźwiękówi możliwych z nimi związanych skojarzeń, ile na temat powtórzeń wyrazowych, dziśokreślanych mianem poliptotonu i anafory. W księdze III 8-9 sławnej Retoryki piszeo „upodobnieniu” (paromoeosis) i rozróżnia dwa jego typy w zależności od położeniaw zdaniu: początkowe, dotyczące całych wyrazów (anafora) oraz końcowe: te samewyrazy w różnych przypadkach (poliptoton) lub tylko ostatnie sylaby(homoeoteleuton). Dalej w ks.. III (1412a i 1412b) pisząc o „wyborności i dowcipiejęzyka” pisze również o paronomazji, choć tego tak nie określa, tylko jako zmianę liter,dającą grę słów, a szczególny efekt żartobliwej parodii dają według Arystotelesa „grysłów złączone ze zmianą jakiejś ich litery, bo i one nas zwodzą, zdarza się to również37 Zob. Platon, Kratylos 426C-427D.38 Szerzej o tym pisze M. Kaczmarkowski we wstępie do przekładu Kratylosa pióra Z. Brzostowskiejwydanego w Lublinie 1990, 5-31.30