Pokaż treść!

znajdujemy świadectwa na to, że poetom wytykano identycznie brzmiące zakończeniawersów jako dowody warsztatowego zaniedbania, budzące u krytyków grymasniezadowolenia lub ewentualnie pobłażliwy uśmiech, jak słynne Wergiliuszowe:„aspice convexo nutantem pondere mundum,/ terrasque tractusque maris caelumqueprofundum;” (Bucolica 4, 50-51). Może dlatego, że brzmiało rustice, trąciło małowysublimowanym językiem nieoświeconego ludu pracującego italskich wiosek?Wiadomo nie od dzisiaj, że powtarzalność dźwiękowa o charakterze tak aliteracyjnymjak i rymowym obecna jest właściwie we wszystkich znanych kulturach językowych,wprawdzie silniej zaznacza się na etapie pierwotnym, formowania się języka i poezjijako takiej, ale trwa dalej w kulturze ludowej, która tak chętnie i w sposób trwałyprzechowuje elementy podstawowe dla funkcjonowania języka i kultury danejspołeczności. To samo dotyczy zagadnienia rytmu, z którego pojęcie rymu jestwyprowadzane, z dawnych czasów pieśni wykonywanej przy pracy, rytmicznegopowracania pewnych ruchów, dźwięków, a potem i słów 87 .Rym, określany przez starożytnych Greków i Rzymian mianem „podobnegozakończenia” (przez gramatyków i teoretyków wymowy najczęściej stosowaneokreślenie to homoeoteleuton), nie był konstytutywnym elementem poezji antycznej,szczególnie rym końcowy, obejmujący powtórzenie identycznych bądź podobnychmorfemów. Głównie dotyczyło to sufiksów czasownikowych, znajdujących sięw zakończeniach ostatnich wyrazów w wersach sąsiednich lub we względnieniedalekiej od siebie odległości, co umożliwiało objęcie pamięcią istotnego fragmentudzieła i skojarzenie podobieństwa dźwiękowego. Rym był traktowany raczej jakolapsus, podobnie jak wyrazy jednosylabowe kończące wers, sprawiające wrażenieprzypadkowego i podręcznego zastosowania, jak gdyby z braku innej alternatywyzakończenia wiersza i wypełnienia metrum, a niechęci do przebudowywania większejpartii tekstu i modyfikowania zarówno treści jak i formy wypowiedzi. Znany jest wersz Ars poetica (A. p. 167) Horacego: „Parturiunt montes nascetur ridiculus mus”,poprzez porównanie „stękania” wielkich gór z narodzinami śmiesznej, bo malutkiejmyszki, wyraźnie krytycznie nawiązujący do tego rodzaju zakończenia wersu, nielicującego z powagą epickiej opowieści i w pewien sposób psującego ustalony rytmklauzuli heksametru. Ostatni wyraz w metrum heksametrycznym powinien mieć dwielub trzy sylaby, przedostatni - co najmniej dwie, a najlepiej trzy, co było najlepsząmożliwą realizacją niepisanego, ale w praktyce pilnie przestrzeganego postulatu87 Por. O. von Essen, Fonetyka ogólna i stosowana, Warszawa 1967, 235.64