El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana
El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana
El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>La</strong> <strong>justicia</strong> <strong>p<strong>en</strong>al</strong> y <strong>la</strong> <strong>verdad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> transición <strong>de</strong>mocrática<br />
nidad internacional <strong>de</strong> cooperar para <strong>la</strong> recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> paz y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>mocracia<br />
<strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido constructivo. En un s<strong>en</strong>tido simi<strong>la</strong>r, <strong>la</strong> Comisión Interamericana<br />
<strong>de</strong> Derechos Humanos ha seña<strong>la</strong>do que «<strong>la</strong> comunidad internacional<br />
ha i<strong>de</strong>ntificado una serie <strong>de</strong> lineami<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />
<strong>verdad</strong>, <strong>justicia</strong> y reparación que se nutr<strong>en</strong> tanto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias vividas<br />
<strong>en</strong> distintas socieda<strong>de</strong>s como <strong>en</strong> los principios <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho reflejados<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> los Estados <strong>de</strong> administrar <strong>justicia</strong> conforme al <strong>de</strong>recho<br />
internacional». 11 <strong>La</strong>s normas internacionales, su interpretación jurispru<strong>de</strong>ncial<br />
y los lineami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los órganos intergubernam<strong>en</strong>tales, coinci<strong>de</strong>n<br />
«<strong>en</strong> i<strong>de</strong>ntificar a <strong>la</strong> <strong>verdad</strong>, <strong>la</strong> <strong>justicia</strong> y <strong>la</strong> reparación como <strong>de</strong>safíos<br />
fundam<strong>en</strong>tales e ineludibles <strong>en</strong> <strong>la</strong> reconstrucción <strong>de</strong> una cultura <strong>de</strong> paz,<br />
tolerancia, respeto a <strong>la</strong> ley y rechazo a <strong>la</strong> impunidad». 12<br />
D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este marco g<strong>en</strong>eral, ha habido <strong>de</strong>sarrollos bi<strong>en</strong> concretos<br />
respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>splegar <strong>la</strong> persecución <strong>p<strong>en</strong>al</strong> respecto <strong>de</strong><br />
ciertas conductas, como requisito impuesto por el <strong>de</strong>recho internacional.<br />
En esta línea, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> citarse, por ejemplo, los principios <strong>de</strong> Louis Joinet, 13<br />
hoy actualizados por el estudio <strong>de</strong> Diane Or<strong>en</strong>tlicher. 14 En el ámbito regional<br />
interamericano, es muy conocida <strong>la</strong> fuerte posición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Corte Interamericana<br />
<strong>de</strong> Derechos Humanos que <strong>de</strong> modo constante ha establecido<br />
que ninguna ley ni disposición <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho interno pue<strong>de</strong> impedir a un<br />
Estado cumplir con <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> investigar y sancionar a los responsables<br />
<strong>de</strong> vio<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos humanos. <strong>La</strong> Corte Interamericana <strong>de</strong><br />
Derechos Humanos ha establecido, <strong>en</strong> especial, que son inaceptables <strong>la</strong>s<br />
disposiciones <strong>de</strong> amnistía, <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> prescripción y el establecimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> excluy<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> responsabilidad que pret<strong>en</strong>dan impedir <strong>la</strong> investigación<br />
y sanción <strong>de</strong> los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vio<strong>la</strong>ciones graves <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos<br />
humanos como <strong>la</strong>s ejecuciones y <strong>de</strong>sapariciones. <strong>La</strong> obligación <strong>de</strong>l Estado<br />
<strong>de</strong> investigar <strong>de</strong> manera a<strong>de</strong>cuada y sancionar, <strong>en</strong> su caso, a los responsa-<br />
Universidad <strong>de</strong>l Salvador, Bu<strong>en</strong>os Aires, 7 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2004.<br />
11<br />
Informe <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Interamericana <strong>de</strong> Derechos Humanos sobre el proceso <strong>de</strong> <strong>de</strong>smovilización <strong>en</strong><br />
Colombia, emitido el 13 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2004, OEA/Ser.L/V/II.120 Doc. 60, para. 10.<br />
12<br />
Ib., para. 14.<br />
13<br />
«Informe final revisado acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> cuestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> impunidad <strong>de</strong> los autores <strong>de</strong> vio<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> los<br />
<strong>de</strong>rechos humanos (<strong>de</strong>rechos civiles y políticos) preparado por el señor Louis Joinet <strong>de</strong> conformidad<br />
con <strong>la</strong> resolución 1996/119 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Subcomisión», ONU, Comisión <strong>de</strong> Derechos Humanos, 49.° período<br />
<strong>de</strong> sesiones, Doc. E/CN.4/Sub.2/1997/20/Rev.1, anexo II.<br />
14<br />
«Estudio in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te sobre mejores prácticas, incluy<strong>en</strong>do recom<strong>en</strong>daciones, para asistir a los<br />
Estados <strong>en</strong> el fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s internas para combatir todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> im-<br />
37