02.01.2015 Views

El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana

El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana

El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Lisa Magarrell / Leonardo Filippini<br />

ción alemana <strong>en</strong> <strong>la</strong> que el Tribunal Constitucional no hubiera restringido<br />

a los partidos neonazis tempranam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los años cincu<strong>en</strong>ta. 20 En el<br />

ámbito <strong>la</strong>tinoamericano también vale <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a reflexionar sobre el valor <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Corte Constitucional colombiana <strong>en</strong> sus <strong>de</strong>cisiones <strong>de</strong><br />

tute<strong>la</strong>, 21 o <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>justicia</strong> <strong>de</strong> Guatema<strong>la</strong> durante el «autogolpe» <strong>de</strong> 1993. 22<br />

<strong>La</strong> <strong>justicia</strong> <strong>p<strong>en</strong>al</strong> <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r ti<strong>en</strong>e un compromiso propio con <strong>la</strong><br />

transición <strong>de</strong>mocrática. En un Estado <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho, <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>justicia</strong><br />

<strong>p<strong>en</strong>al</strong> resulta uno <strong>de</strong> los val<strong>la</strong>dares más importantes para <strong>la</strong>s potesta<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>l Estado. <strong>El</strong> monopolio <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza no solo está dirigido a mediar <strong>la</strong><br />

viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre particu<strong>la</strong>res, sino también a racionalizar su empleo por<br />

parte <strong>de</strong> los funcionarios <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> hacer cumplir <strong>la</strong> ley. Al igual que<br />

ocurre con <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>justicia</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación<br />

<strong>de</strong> los otros po<strong>de</strong>res <strong>de</strong> Estado, <strong>la</strong> rama <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>justicia</strong> <strong>p<strong>en</strong>al</strong>, cuya<br />

función arquetípica es <strong>la</strong> administración y control <strong>de</strong> <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia estatal,<br />

es es<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> reconstrucción efectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> confianza <strong>en</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> límites al Estado. En los supuestos <strong>de</strong> conflicto <strong>en</strong> los cuales los abusos<br />

han sido perpetrados o cons<strong>en</strong>tidos por <strong>la</strong> autoridad estatal hay expectativas<br />

naturales dirigidas directam<strong>en</strong>te a los actores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>justicia</strong> <strong>p<strong>en</strong>al</strong>, pues<br />

precisam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> ellos se espera el ejercicio racional <strong>de</strong> <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia. Sin<br />

jueces no hay límites, y sin jueces <strong>p<strong>en</strong>al</strong>es <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r no hay límites<br />

ciertos para el obrar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias punitivas <strong>de</strong>l Estado.<br />

ciones <strong>de</strong> llevar a cabo el juicio».<br />

20<br />

Cfr. CARBONELL, Miguel. «<strong>El</strong> nuevo papel <strong>de</strong>l Po<strong>de</strong>r Judicial y <strong>la</strong> transición a <strong>la</strong> <strong>de</strong>mocracia <strong>en</strong><br />

México». En HERNÁNDEZ, Antonio y María VALADÉS (coords.). Estudios sobre fe<strong>de</strong>ralismo, <strong>justicia</strong>, <strong>de</strong>mocracia<br />

y <strong>de</strong>rechos humanos. Hom<strong>en</strong>aje a Pedro J. Frías. México: IIJ-UNAM, 2003, p. 46. Disponible<br />

<strong>en</strong> .<br />

Muy interesante también el docum<strong>en</strong>to constituy<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Jueces para <strong>la</strong> Democracia,<br />

que refleja el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> algunos <strong>de</strong> los propios magistrados <strong>de</strong> <strong>la</strong> España posterior a Franco.<br />

.<br />

21<br />

<strong>La</strong> Constitución Política <strong>de</strong> Colombia adoptada <strong>en</strong> 1991 estableció <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> tute<strong>la</strong> como un<br />

procedimi<strong>en</strong>to prefer<strong>en</strong>te y sumario para pedir <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos fundam<strong>en</strong>tales ante<br />

cualquier juez <strong>de</strong> <strong>la</strong> República y sin necesidad <strong>de</strong> que el peticionario sea repres<strong>en</strong>tado por un abogado<br />

(artículo 86). De acuerdo con <strong>la</strong> Constitución, <strong>la</strong> Corte Constitucional revisa todos los fallos <strong>de</strong><br />

tute<strong>la</strong> que se dictan <strong>en</strong> el país y se pronuncia sobre aquellos que consi<strong>de</strong>re necesarios para corregir<br />

<strong>la</strong> interpretación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas constitucionales o unificar <strong>la</strong> jurispru<strong>de</strong>ncia. Por medio <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>cisiones,<br />

<strong>la</strong> Corte Constitucional ha consolidado una jurispru<strong>de</strong>ncia progresista no solo con re<strong>la</strong>ción a<br />

los <strong>de</strong>rechos civiles y políticos, sino también a los económicos, sociales y culturales.<br />

22<br />

Cuando <strong>en</strong> 1993, tres años antes <strong>de</strong> concluirse el proceso <strong>de</strong> negociaciones <strong>de</strong> paz, el <strong>en</strong>tonces<br />

presi<strong>de</strong>nte Serrano <strong>El</strong>ías <strong>de</strong> Guatema<strong>la</strong> or<strong>de</strong>nó <strong>la</strong> disolución <strong>de</strong>l Congreso, <strong>la</strong> <strong>de</strong>stitución <strong>de</strong> los magistrados<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Corte Suprema y se otorgó a sí mismo po<strong>de</strong>res legis<strong>la</strong>tivos <strong>de</strong> carácter absoluto, <strong>la</strong><br />

Corte <strong>de</strong> Constitucionalidad <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró nulo el <strong>de</strong>creto presi<strong>de</strong>ncial. Cfr. PÁSARA, Luis y Karin WAGNER.<br />

<strong>La</strong> <strong>justicia</strong> <strong>en</strong> Guatema<strong>la</strong>: bibliografía y docum<strong>en</strong>tos básicos. Misión <strong>de</strong> Verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Naciones<br />

40

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!