El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana
El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana
El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Verdad y <strong>justicia</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> óptica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Verdad y Reconciliación<br />
Por supuesto que es el fin <strong>de</strong>l Estado, pero también lo es <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad y<br />
<strong>de</strong> otras personas. Des<strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> vista sustantivo, <strong>la</strong> pertin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />
concepto <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos humanos se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> <strong>la</strong> posesión <strong>de</strong> dichos <strong>de</strong>rechos,<br />
no <strong>de</strong> qui<strong>en</strong> pue<strong>de</strong> vulnerarlos.<br />
Por ello, el informe <strong>de</strong> <strong>la</strong> CVR precisa que <strong>la</strong> vio<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos<br />
humanos pue<strong>de</strong> ser cometida por cualquiera, incluy<strong>en</strong>do otros individuos<br />
o agrupaciones no estatales. No es válido, dice el Informe Final,<br />
que por razones jurídico procesales que dan cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>l órgano o procedimi<strong>en</strong>to<br />
pertin<strong>en</strong>te, se haga distingos al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> qué nom<strong>en</strong><br />
iuris correspon<strong>de</strong> a un acto que vulnera <strong>de</strong>rechos personales. Aun cuando<br />
<strong>la</strong> norma que establece <strong>la</strong> Comisión seña<strong>la</strong> que <strong>de</strong>bía contribuir al esc<strong>la</strong>recimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> graves «crím<strong>en</strong>es y vio<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos humanos»,<br />
<strong>la</strong> CVR integra ambos conceptos y los fun<strong>de</strong> <strong>en</strong> uno solo. <strong>La</strong> consecu<strong>en</strong>cia<br />
no es solo un ejercicio retórico o gramatical, pues cada víctima ti<strong>en</strong>e<br />
<strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> <strong>justicia</strong>, a <strong>la</strong> <strong>verdad</strong> y a <strong>la</strong> reparación con prescin<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l<br />
ag<strong>en</strong>te que perpetró <strong>la</strong> vio<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos humanos.<br />
En el Perú, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> más <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> estos actos fueron perpetrados<br />
por miembros <strong>de</strong>l Partido Comunista <strong>de</strong>l Perú - S<strong>en</strong><strong>de</strong>ro Luminoso<br />
(PCP-SL) esta afirmación ti<strong>en</strong>e una trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia especial. Sin m<strong>en</strong>oscabar<br />
<strong>en</strong> lo más mínimo <strong>la</strong> responsabilidad que le cabe al Estado, <strong>la</strong> CVR<br />
sindica responsabilida<strong>de</strong>s concretas a <strong>la</strong> dirección nacional <strong>de</strong>l PCP-SL,<br />
como se <strong>de</strong>tal<strong>la</strong> a continuación.<br />
3. <strong>La</strong> atribución <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s<br />
<strong>La</strong> contribución a <strong>la</strong> <strong>justicia</strong> pedida <strong>en</strong> el <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> CVR<br />
implicó <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> categorías <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>p<strong>en</strong>al</strong>, complem<strong>en</strong>tadas<br />
por <strong>la</strong> aplicación simultánea <strong>de</strong> conceptos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho internacional<br />
g<strong>en</strong>eral. En particu<strong>la</strong>r, correspondía a <strong>la</strong> CVR i<strong>de</strong>ntificar, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
medida <strong>de</strong> lo posible, a los presuntos responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> comisión <strong>de</strong> graves<br />
crím<strong>en</strong>es y vio<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos humanos que, como ha quedado<br />
anotado <strong>en</strong> líneas prece<strong>de</strong>ntes, formaban parte <strong>de</strong> patrones consist<strong>en</strong>tes<br />
y prácticas reiteradas.<br />
<strong>El</strong> <strong>de</strong>recho <strong>p<strong>en</strong>al</strong> establece tipos <strong>de</strong>lictivos <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> responsabilidad<br />
individual. Es <strong>de</strong>cir, no pue<strong>de</strong> rec<strong>la</strong>marse responsabilidad <strong>p<strong>en</strong>al</strong> <strong>de</strong><br />
instituciones u organizaciones. Por ello, <strong>la</strong> responsabilidad sobre hechos<br />
91