02.01.2015 Views

El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana

El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana

El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Lisa Magarrell / Leonardo Filippini<br />

Si <strong>la</strong>s reparaciones ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una re<strong>la</strong>ción complem<strong>en</strong>taria con <strong>la</strong> <strong>justicia</strong><br />

<strong>p<strong>en</strong>al</strong>, <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción es aún más fuerte <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>verdad</strong>, ya que <strong>la</strong>s<br />

reparaciones sin <strong>verdad</strong> pue<strong>de</strong>n interpretarse fácilm<strong>en</strong>te como «<strong>la</strong> compra<br />

<strong>de</strong>l sil<strong>en</strong>cio». Sin embargo, el ofrecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>verdad</strong> y reparaciones a<br />

cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong> impunidad no es aceptable. En algunos casos, se ha consi<strong>de</strong>rado<br />

que <strong>la</strong> comp<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> los sufrimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>bía anudarse <strong>de</strong> un modo<br />

significativo al <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>verdad</strong> y que para ello era necesario<br />

también <strong>la</strong> r<strong>en</strong>uncia a <strong>la</strong> acción <strong>p<strong>en</strong>al</strong>. Así, <strong>en</strong> Indonesia, por ejemplo,<br />

fue pergeñado un mecanismo perverso que sujetaba el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

una reparación al hecho <strong>de</strong> que el afectado perdonara al of<strong>en</strong>sor y habilitara<br />

<strong>de</strong> tal modo <strong>la</strong> amnistía <strong>de</strong> sus crím<strong>en</strong>es. 62 <strong>La</strong>s reparaciones nunca<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser condicionadas a <strong>la</strong>s conductas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas, más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

obvia excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>uncia a <strong>la</strong>s acciones in<strong>de</strong>mnizatorias.<br />

Aun así, <strong>la</strong> <strong>justicia</strong> <strong>p<strong>en</strong>al</strong> conlleva un fuerte efecto reparativo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

víctimas. Muchos <strong>de</strong> los elem<strong>en</strong>tos que se consi<strong>de</strong>ran propios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comisiones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>verdad</strong> y constitutivos <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> reparación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

víctimas también pue<strong>de</strong>n hal<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> un proceso <strong>p<strong>en</strong>al</strong>. <strong>La</strong><br />

operación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>justicia</strong> <strong>p<strong>en</strong>al</strong> pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er efectos reparadores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s víctimas<br />

no solo <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>no simbólico. 63 En especial, el proceso <strong>p<strong>en</strong>al</strong> brinda<br />

un esc<strong>en</strong>ario privilegiado para <strong>la</strong> exposición pública <strong>de</strong>l conflicto y para <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>mostración <strong>de</strong>l interés estatal <strong>en</strong> él. <strong>La</strong>s solemnida<strong>de</strong>s que <strong>en</strong> ocasiones<br />

empañan <strong>la</strong> correcta <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> los tribunales hasta podrían t<strong>en</strong>er algún valor<br />

cuando <strong>de</strong> lo que se trata es, precisam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> resaltar ost<strong>en</strong>siblem<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> una situación. Por muchas razones, los tribunales <strong>p<strong>en</strong>al</strong>es<br />

atra<strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> opinión pública y, <strong>en</strong> ocasiones, pue<strong>de</strong>n no<br />

t<strong>en</strong>er que cargar con los costos <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>r su imag<strong>en</strong> como órgano <strong>de</strong>l<br />

Estado. <strong>La</strong>s cortes, y <strong>en</strong> especial <strong>la</strong>s cortes <strong>p<strong>en</strong>al</strong>es, pose<strong>en</strong> una visibilidad<br />

natural que, <strong>en</strong> cierto s<strong>en</strong>tido, pue<strong>de</strong> ofrecer una mejor esc<strong>en</strong>a para<br />

el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> mecanismos simbólicos. 64<br />

62<br />

Cfr. <strong>El</strong> com<strong>en</strong>tario <strong>de</strong>l Internacional C<strong>en</strong>ter for Transitional Justice e<strong>la</strong>borado por Eduardo GON-<br />

ZÁLEZ, Comm<strong>en</strong>t by the ICTJ on the Bill Establishing a Truth and Reconciliation Commission in Indonesia.<br />

Disponible <strong>en</strong> .<br />

63<br />

Cfr. FEINBERG, Joel. Doing and Deserving, Princeton, N. J.: Princeton University Press, 1970. Parcialm<strong>en</strong>te<br />

reimpreso <strong>en</strong> «The Expressive Function of Punishm<strong>en</strong>t». En FEINBERG, J. y J. L. COLEMAN<br />

(eds.). Philosophy of <strong>La</strong>w. Wartworth, 2000.<br />

64<br />

Cfr. OSIEL, Mark. Mass Atrocity, Ordinary Evil and Ana Ar<strong>en</strong>dt. Criminal Consciousness in Ar<strong>en</strong>tina’s<br />

Dirty Wa. New Hav<strong>en</strong> y Londres: Yale University Press, 2001, p. 145.<br />

58

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!