El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana
El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana
El legado de la verdad: La justicia penal en la transición peruana
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Lisa Magarrell / Leonardo Filippini<br />
so <strong>de</strong> transición. Hay una re<strong>la</strong>ción estrecha <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> reformar<br />
el aparato judicial y el asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>verdad</strong> por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>justicia</strong>, tal como se hace evi<strong>de</strong>nte por <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> sus cargos <strong>de</strong><br />
jueces cuyo papel fue <strong>de</strong>formado por el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> abusos, o <strong>la</strong> capacidad<br />
institucional <strong>de</strong>l Estado luego <strong>de</strong> un conflicto serio. A veces <strong>la</strong>s reformas<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse al ámbito legis<strong>la</strong>tivo, como <strong>en</strong> los casos <strong>en</strong> que ciertos<br />
crím<strong>en</strong>es <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser reconocidos <strong>en</strong> códigos <strong>p<strong>en</strong>al</strong>es. <strong>La</strong> creación o el fortalecimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> procuradurías para <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos humanos<br />
(o, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> Perú, Def<strong>en</strong>soría <strong>de</strong>l Pueblo), también se necesitan para<br />
fiscalizar el <strong>de</strong>ber <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> garantizar y proteger el goce <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos<br />
humanos.<br />
3.3.2. Reparaciones y <strong>justicia</strong> <strong>p<strong>en</strong>al</strong><br />
<strong>La</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> <strong>justicia</strong> y <strong>la</strong>s reparaciones es necesariam<strong>en</strong>te complem<strong>en</strong>taria.<br />
Tal como ha sido expresado <strong>en</strong> otro <strong>en</strong>sayo, <strong>la</strong> <strong>justicia</strong> criminal,<br />
«aun si fuera completam<strong>en</strong>te exitosa <strong>en</strong> términos <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> acusados<br />
procesados (lo cual está lejos <strong>de</strong> ser el caso <strong>en</strong> <strong>la</strong>s transiciones conocidas)<br />
y <strong>de</strong> resultados (los cuales son afectados por factores como pruebas insufici<strong>en</strong>tes<br />
y <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s persist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el órgano judicial), es <strong>en</strong> realidad<br />
una lucha “contra los responsables” más que un afán “a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas”.<br />
Vale <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a <strong>en</strong>fatizar que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas,<br />
el programa <strong>de</strong> reparaciones ocupa un lugar especial. <strong>La</strong>s reparaciones<br />
serán, para <strong>la</strong>s víctimas, <strong>la</strong> manifestación más tangible <strong>de</strong> los esfuerzos <strong>de</strong>l<br />
Estado por remediar el daño que han sufrido». Sin embargo, <strong>la</strong> <strong>justicia</strong><br />
<strong>p<strong>en</strong>al</strong> por su efecto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s víctimas no <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> ser importante. «En este<br />
s<strong>en</strong>tido, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas, especialm<strong>en</strong>te pasado un<br />
mom<strong>en</strong>to inicial <strong>de</strong> satisfacción posible, <strong>la</strong> con<strong>de</strong>na <strong>de</strong> algunos pocos responsables<br />
sin un int<strong>en</strong>to efectivo por resarcir <strong>de</strong> alguna forma positiva a<br />
<strong>la</strong>s víctimas podría ser vista por estas como un ejemplo <strong>de</strong> “revanchismo”<br />
más o m<strong>en</strong>os inconsecu<strong>en</strong>te. Reparaciones sin ningún int<strong>en</strong>to por conseguir<br />
<strong>justicia</strong>, podría parecerles, otra vez, como <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> dinero<br />
sucio». 60<br />
60<br />
Cfr. «Parámetros para el diseño <strong>de</strong> un programa <strong>de</strong> reparaciones <strong>en</strong> el Perú», informe conjunto <strong>de</strong>l<br />
C<strong>en</strong>tro Internacional para <strong>la</strong> Justicia Transicional (ICTJ) y <strong>la</strong> Asociación Pro Derechos Humanos<br />
(APRODEH), septiembre <strong>de</strong> 2002, disponible <strong>en</strong> .<br />
56