31.01.2017 Views

AMLQuechua-Dic

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Buy Now to Create PDF without Trial Watermark!!<br />

N, n. Décimo sexta letra del abecedario<br />

y decimotercera de sus<br />

consonantes. Su nombre es «ene».<br />

Representa un sonido de<br />

articulación nasal oclusiva y sonora.<br />

Su punto de articulación es<br />

alveolar cuando va al principio de<br />

la palabra o entre vocales.<br />

Cuando es final de sílaba seguida<br />

de consonante, toma por lo común<br />

el punto de articulación de la<br />

consonante siguiente: asi se hace<br />

bilabial, labiodental, interdental,<br />

dental, alveolar, palatal o velar<br />

nabo. s. Bot. Yuyu. || Potaje de nabos:<br />

yuyu hawch'a.<br />

nacer. v. Paqariy, paqarimuy. || La<br />

planta: phuturimuy, paqarimuy.<br />

nacido,-da. adj. Paqarisqa, paqarimusqa.<br />

naciente. adj. Paqarimuq, willimuq.<br />

N<br />

nada. s. Ch'usaq. || No es nada:<br />

manan imapaschu. || Por nada:<br />

manan imaraykupas. || De nada:<br />

mana imamanta. || Para nada:<br />

mana imapaq.<br />

nadador,-ra. adj. Wayfay, haywaykachay.<br />

nadar. v. Wayt'ay, haywaykachay.<br />

nadie. adj. Mana pipas. Obs. en<br />

quechua existe plural de nadie:<br />

mana pikunapas.<br />

nalga. s. Anat. Siki.<br />

narigón. s. Anaí. Senqasapa.<br />

nariz. s. Anaí. Senqa. || Aguileña:<br />

k'umu senqa. || Chata: t'añu senqa.<br />

|| Torcida: wist'u senqa.<br />

narrable. adj. Willana, willanalla.<br />

narrado,-da. adj. Willasqa.<br />

narrador. s. Willakuq, willaq.<br />

narrar. v. Willay. || Hacer narrar:<br />

willachiy.<br />

narrarse. v. Willanakuy.<br />

nata. s. Llukllu.<br />

natalicio. s. Paqarimuy p'unchay.<br />

naturaleza. s. Pacha. || De las cosas.<br />

s. kaynin. Ejem. T'ituq runa<br />

kaynin: el ser hombre de T'ito.<br />

náusea. s. Fisiol. Sonqo muyuy,<br />

q'epnu.<br />

neblina. s. Pacha phuyu.<br />

nebuloso,-sa. adj. Phuyu phuyu.<br />

necedad. s. Pantay, q'onnay.<br />

necesitado,-da. adj. Muchuq.<br />

necio,-cia. adj. P'anra.<br />

negar. v. Mananchakuy. || No querer:<br />

mana munay<br />

negligente. adj. Qella.<br />

negociar, comerciar. v. Qhatuy.<br />

negrear. v. Yanayay.<br />

negrecer. v. Yanayachiy, yanayapuy.<br />

negro,-gra. adj. Yana. || Persona<br />

negra: yana runa. || Ojos negros:<br />

yana ñawi. || Negro tinto: yana<br />

ch'illu.<br />

negrusco,-ca. adj. Yanañiraq.<br />

neo. adj. Mosoq, wama. || Neologismo:<br />

mosoq rirnay, mosoq simi.<br />

nervio. s. Anat. Hank'u.<br />

nervudo,-da. adj. Hank'usapa.<br />

neto,-ta. adj. Hunt'asqa.<br />

neuralgia. s. Med. Hank'u onqoy.<br />

neutral. adj. Mana piman sayapakuq.<br />

nevada. s. Rit'i. Pe.Anc: rasu. Pe.Jun:<br />

lasu. || En copos: lasla, aqarapi,<br />

paqarap'i, phusa.<br />

nevar. v. Rit'iy. Pe.Anc: rashtay.<br />

Pe.Aya: lastay, rasuy. Pe.Jun: lasuy,<br />

lashtay.<br />

871 noche<br />

nevisca. s. Meteor. Chañakllu,<br />

aqarapi.<br />

nexo. s. Khipu.<br />

nidal huevo. s. Llulla.<br />

nidificar. v. Q'esachay.<br />

nido. s. Zool. Q'esa.<br />

niebla. s. Meteor Phuyu phuyu.<br />

nieto,-ta. s. Haway, willka.<br />

nieve. s. Rit'i.<br />

nigua. s. Zool. Piki.<br />

nimbo aureola. s. Chinpu.<br />

ninguno,-na. adj. Mana pipas. ||<br />

Ninguna cosa: mana imapas.<br />

niño,-ña. s. Erqe, warma. || La niña<br />

del ojo: ñawi ruru.<br />

niñez. s. Erqe kay.<br />

nítido,-da. adj. Ch'uya.<br />

no. adv. Mana. || No está aquí: manan<br />

kaypichu. || No interrogativo:<br />

manachu? || No prohibitivo: ama,<br />

amapuni. || De ninguna manera:<br />

manapuni. || No hagas: ama<br />

ruwaychu. || No hay más?<br />

manachu aspuwan kan. || No hay:<br />

manan kanchu. || No sólo es eso:<br />

manan chayllachu. || No se qué<br />

será? imachá kakunpas. || No se<br />

por dónde es? maynintachá kakunpas.<br />

|| No es así: manan hinachu,<br />

manan chhaynachu. || No se<br />

cómo? imaynachá. || No se:<br />

manan yachanichu.<br />

noble. adj. Tupa.<br />

noche. s. Tuta. || Toda la noche:<br />

tutantin. || Media noche, chawpi<br />

tuta. || Anoche: kunan tuta. || Muy<br />

de noche: ancha tutata. || De noche:<br />

tutata, tutaman. || Entrada de<br />

Created by eDocPrinter PDF Pro!!

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!