Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

240
onverklaarbaar was als de Olympische
goden?’ (p.25).
Orpheus en Euridice 23
De mythe van Orpheus en Euridice speelt m
de bekende en meest autobiografische roman
‘Klaaglied om Agnes’ een belangrijke rol.
Deze roman bevat een terublik van een oudere
ik-figuur op een jeugdliefde, die voor hem
een existentiële betekenis is geweest. De eerste
indirecte verwijzing naar de mythe vinden
we wanneer de ik-figuur spreekt over
zijn reeds na acht weken gestorven zusje
Agnes en zegt het gevoel te hebben onrechtmatig
haar plaats in dit leven ingenomen te
hebben: ‘misschien was mijn verder bestaan
niets anders dan een jacht op deze bleke
schim 24 . op dit wankele kind, dat in de
gruwelijke verstarring der stuipen had moeten
sterven.’ (p. 16).
Wanneer hij later in contact komt met een
meisje, dat eveneens de naam Agnes draagt, en
verliefd op haar wordt, legt de lezer maar ook
de ik-figuur zelf verband met het gestorven
zusje. Het zusje is te beschouwen als de
‘oer-Euridice’ en de geliefde is haar ‘herverschijning’:
‘Zij was anders, zij was enig. Zij
was Agnes. Zij was mijn dode zuster. Ik weet
niet hoe ik die verschuiving van het dode
kind naar het levende meisje in mij bewerkte.
Alleen omwille van de naam? Ik leefde in
een sfeer waarin alleen het abnormale mij
natuurlijk en vanzelfsprekend voorkwam. Ik
tastte rond in een duistere wereld waarvan ik
het grondplan niet kende.’ (p. 39). Ook in
dit citaat is sprake van een indirecte verwijzing
naar het mythologische gegeven. Anders
ligt dat in het volgende gedeelte, waar
de mannelijke hoofdfiguur van zijn patroon
toegangskaarten krijgt voor Gluck’s opera
‘Orfeus’. Hij en zijn geliefde genieten daar
zeer intens van, maar hij voorvoelt de bete-
kenis van het verhaal voor zijn eigen leven:
‘maar daarbij zou ik Orpheus aanhoren als
een prophetische aankondiging, en duister
voelen dat dit drama, alhoewel blij eindigend
terwille van de eisen van een bedorven publiek,
de droefheid van mijn leven wijding en
diepte zou verlenen.’ (p. 86/87).
De tweede Agnes ofwel de tweede Euridice
heeft een zwakke gezondheid, die terug te
voeren is op de slechte sociale omstandigheden
waarin een onderwijzer zijn kinderen in
die tijd (eerste decennia van de 20ste eeuw)
moest opvoeden. Het meisje blijkt na een
eerste verkoudheid erger ziek te zijn dan
verwacht, tuberculose is de diagnose. De ikfiguur
kan dit, begrijpelijk, heel moeilijk aanvaarden.
Binnen het kader van de vergelijking
met de Orpheus-mythe kan de tuberculose
m.i. gezien worden als de pendant van
de slangenbeet in het oorspronkelijke verhaal:
‘Het was of zij met enkele woorden een
muur had opgetrokken tussen haar en mij
(het bericht nl. dat zij tuberculose had,
H.B.): de scheiding tussen gezonden en zieken,
tussen hen die naar het leven toegaan en
hen die zich in de duisternis terugtrekken’, (p.
145).
Hij kan dit uiterst moeizaam verwerken en
een identificatie van zichzelf met Orpheus
vindt dan ook snel plaats: ‘Het is toen dat
mij de gezangen van Orpheus weer voor de
geest zijn gekomen en ik betrapte mij erop,
toen ik na mijn werk door het romantische
stadspark liep, waar enkele rotspartijen aan
het decor van de opera herinnerden, dat ik
de klacht van Orpheus zong.’ (p 154).
Hij gaat zich naarmate de tuberculose van
zijn geliefde Agnes verergert, steeds meer
vereenzelvigen met Orpheus: ‘Ik heb echter
ondervonden dat er een gruwel groter is dan
de dood: het leven met een klagend gemis.
Van dat ogenblik af is de zoete klacht van
Orpheus, door mijn leven zonder verposen
gaan klinken.’ (p. 174). Hij is gelijk Orpheus,