Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

218
3 Men ziet het, als ooit een samenhangende serie sonnetten tot een gezamenlijke interpretatie
uitdagen, dan wel deze vier reeksen. Indien Vestdijk werkelijk, zoals in het begin van dit artikel
is geponeerd, de vraag naar het dichterschap aan de orde wil stellen, dan zijn de figuren van de
Griekse mythologie zoals die in de loop van de eeuwen telkens opnieuw zijn geïnterpreteerd, al
in de oudheid, van Pindaros tot Palladas zou je kunnen zeggen, 11 en juist weer in onze eigen
twintigste eeuw, uitermate bruikbaar materiaal. Vestdijks herinterpretaties zijn bijna steeds een
fel zich afzetten van de gangbare traditie, vooral die van de handboeken sedert Ovidius. Vestdijk
heeft het wel doen voorkomen 12 alsof hij nauwelijks enige serieuze literatuur over Griekse
mythologie kende en dat hij zijn wijsheid vrijwel geheel dankte aan de navertellingen door
Nellie (van Kol). Nu is dit enerzijds duidelijk en mystificatie zoals impliciet uit de Griekse
romans kan worden opgemaakt en bovendien door Van der Paardt 13 elders in dit nummer met
archiefmateriaal wordt aangetoond, anderzijds is het juist niet de moderne wetenschappelijke
literatuur die Vestdijk hier nodig heeft en bovendien is er uit het werk van Nellie, een van de
beste popularisaties op dit gebied, veel te halen; en dat Vestdijks belangstelling voor de Griekse
mythologie door haar boeken gewekt is, geloof ik zonder meer. 14
Nog één opmerking voordat wij enige sonnetten nader zullen bezien. Het bovenbedoelde aprosdokèton
is niet, zoals men misschien verwacht met de volta van de sonnetvorm verbonden: de
traditionele omslag tussen oktaaf en sextet komt wel voor, overeenkomstig de beschouwingen
van Vestdijk in De glanzende kiemcel maar zelden of nooit bevat het oktaaf het gangbare traditionele
verhaal, terwijl dan het sextet er tegenin zou gaan. Neen, meermalen vormt het hele
sonnet de tegenstelling met de traditie en valt de scheiding al tussen de titel en de eerste regel.
De titel bevat steeds een eigennaam, zodanig dat het sonnetten lezende publiek van 35 jaar geleden
voldoende geïnformeerd was, en deze naam ontbreekt meestal in de tekst zelf; 15 een persoonlijk
voornaamwoord of een vergelijkbare uitdrukking verwijst naar de in de titel genoemde,
b.v. I 4, Marsyas, of de verwijzing is rechtstreeks uit de titel af te leiden, zo in I 10, Phaëton,
waar ‘hij’ in de eerste regel naar Phaètons vader blijkt de verwijzen.
De titel is dus een onmisbaar onderdeel van het gedicht zelf. Een andere veel voorkomende
variant van het aprosdokèton is dat het pas in het laatste terzet, dus in de slotregels komt, b.v.
II 5 Philemon en Baucis. Dan krijgen wij dus een soort pointe zoals men eerder bij epigrammatische
poëzie verwacht.
Maar nu dan enige sonnetten en gedeelten van sonnetten met wat kanttekeningen, die de
verschillende stellingen zouden moeten kunnen illustreren en adstrueren.
Het is billijk en principieel juist met I 1 te beginnen, want wellicht is de strekking van het
openingsgedicht van belang voor de interpretatie van de hele cyclus.
Dit artikel heet Voorstudie, gedeeltelijk omdat slechts enkele sonnetten van de 48 ter sprake
komen, gedeeltelijk omdat mijzelf nog lang niet alles duidelijk is, en waarschijnlijk niet
toevallig, geldt dit in versterkte mate juist voor dit eerste sonnet.
Scylla en Charybdis
Bezongen, hoeveel malen, in ’t gedicht,
Khetorisch wisselspel van zee en land,
Verkregen zij als tot een godsgericht
Dier kleine wereldzee de overhand.