Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

154
COUPERUS ALS SURPRISE
F. L. Bastet
1 Motieven die aan de klassieke oudheid
ontleend zijn kunnen in het werk van Couperus
vóór Dionyzos (1903) slechts hier en
daar aangewezen worden. Zij nemen een zo
ondergeschikte plaats in, dat wij ze practisch
kunnen verwaarlozen. Dit staat wel in flagrante
tegenstelling tot wat de jaren daarna te
zien geven. Plotseling blijkt Couperus heel
veel van mythologie en oude geschiedenis te
weten, en we vragen ons af hoe dat zo gekomen
is. Een paar jaar geleden meende ik te
kunnen aantonen, of althans enigszins aannemelijk
te kunnen maken, dat zijn eigen zielkundige
ontwikkeling de sprong naar de oudheid
opriep: het heidendom sprak hem aan
omdat hij zich aan het geestelijk leven van
die verre beschavingsgeschiedenis meer verwant
voelde dan aan het vaderlandse geestelijke
klimaat van rond de eeuwwisseling. Met
zijn androgyn getinte geaardheid kon hij
‘completer’ leven in de oudheid dan in zijn
eigen tijd. Hier valt ontegenzeggelijk weinig
tegen in te brengen. Toch ligt de zaak wel
gecompliceerder. Zijn bekering tot het antieke
Rome en, later, tot de eeuwen van Xerxes
en Alexander, werd ook door andere dingen
voorbereid. Om dat duidelijk te maken moeten
we teruggaan naar de jaren ‘80 van de
vorige eeuw, toen in Den Haag de grote
Vosmaer nog de toon aangaf en in heel
Nederland diens roman Amazone furore
maakte. Het is Frans Netscher geweest, die
ons, in een wat vergeten artikel, o.m. het
volgende vertelde. Netscher was, naast Gerrit
Jäger, in die jaren Couperus’ vriend. Zij hadden
samen de H.B.S. aan het Blijenburg bezocht.
Couperus was er van weggelopen, omdat
de opleiding niet voor hem deugde, en
had zich daarna onder leiding van Jan ten
Brink gesteld die hem zou opleiden voor de
acte m.o. Nederlands. Daarnaast leerde hij
van zijn vader Latijn en een beetje Grieks. In
zijn vele vrije tijd las Couperus alles wat los
en vast is, schreef zijn eerste historische novellen
en ... dichtte. Als hij klaar was met
schrijven ging hij de benen strekken, en die
wandelingen zijn het waar Netscher ons het
volgende over vertelt:
‘Er bestond een afspraak tusschen ons. Eiken
middag tegen vier uur gingen wij wandelen,
op den ouden Scheveningschen weg, in de
Boschjes, dwalend door de kantjes, zonder
doel, zonder plan, alleen maar om beweging
te hebben, te loepen, en om te kunnen praten,
te kunnen praten over kunst. Tot de
wandelaars, die wij dan trouw tegenkwamen,
behoorde o.a. Vosmaer, met zijn witten kop
van uitstaand haar, stijf rechtop, zijn kaalgeschoren
gezicht, zijn intelligent vossenhoofd,
altijd even rustig, koel en placide. En ook
wel Marcellus Emants, haastiger, in drukken
stap, strak voor zich uitkijkende, als deed hij
tegen zijn zin een gezondheidsloopje op raad
van den dokter, er zich zoo gauw mogelijk
afmakende. Zij vormden de twee uitersten
onzer gesprekken: Couperus in bewondering