Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

More documents

Recommendations

Info

316 I: poëzie Het is niettegenstaande bovenstaande overwegingen toch nog een aangename verrassing te constateren hoeveel dichters Orpheus in hun werk hebben ingepast. Het is ons vanzelfsprekend onmogelijk in dit korte artikel op zelfs nog maar de grootsten uit de rij diep in te gaan 5 , maar wij willen wel bij vier dichters, twee Noordnederlandse (ACHTERBERG en LUCEBERT) en twee Vlaamse (ALBE en HENSEN), even ingaan op welke aparte manier zij in Orpheus een zingever van hun booschap hebben gezien. ACHTERBERG: Orpheus of de geslaagde hereniging Wanneer de naam G. ACHTERBERG valt, wordt meteen gedacht aan hermetische poëzie, die in feite niets anders is dan een eindeloze maar immer aantrekkelijke herzegging van het centrale motief: de poging om met de gestorven geliefde opnieuw contact te krijgen. Gans zijn werk is dus één variatie op hetzelfde thema: Orpheus worden. De dichter tracht binnen het woord de grenzen van de dood te overbruggen en de fysieke afwezigheid te vervangen door een geestelijke eenwording. Wanneer hij slaagt in zijn poging dan wordt de geliefde een Eurydice, wat dan ook de titel van een triomfantelijke bundel is (1944). Hij wordt een ‘Orpheus’, zoals veelbetekenend het eerste gedicht van deze bundel getiteld wordt (zie ook blz. 252). ‘De strenge grenzen van den dood/zijn overschreden zonder licht/...Achter mij sluiten zich als haar/verhindering en siddering.’ Zoals Orpheus voor Pluto en Proserpina zijn leed ver-taal-de en binnen het woord zijn totale innerlijkheid omvatte, zo doet ACHTERBERG ook: ‘Ik kan alleen nog samenzweren/met vuur en water, lucht en sterren,/die eenmaal in uw ogen blonken,/door ze tot lied te transformeren/beeld van hun beeld, met u verzonken.’ (‘Bruidslied’) Omkijken kanvoor ACHTERBERG geen verbod zijn; integendeel, het is een gebod (vgl. Limiet, o.a. ‘Retrograde’ en ‘Backward’). De mythe wordt niet in een of andere vorm naverteld, noch wordt erop gealludeerd in de tekst zelf. De titels zijn duidelijk genoeg en de symboliek ligt op een dieper vlak: ‘ACHTERBERG is niet als Orpheus, als de Sprookjesprins; hij is letterlijk en lijfelijk de een en de andere, de een in de andere.’ 6 LUCEBERT: Orpheus of de vitaliteit van de woord In geheel zijn oeuvre wil LUCEBERT taaldestructor en taalschepper zijn. Dit is beslist een moeilijke opdracht door het verraad dat bestendig aan het woord wordt gepleegd. In de bundel Van de afgrond tot de luchtmens (1953) gaat de dichter eens te meer tekeer tegen het onwaarachtig spreken, het compliceren van het leven en het verlies van het contact met de echte werkelijkheid. Maar als men gescheiden wordt van wat men liefheeft, dan wordt ‘het eens stralende huis een zwetende kuil en door wormen rovers beringd’. Dan is het moment aangebroken om een ‘Orphuis’ te worden die met het woord (‘zingend zingend zingende’) de leegte in het huis, in de tijd en in het hart weer kan vullen met goedheid en droom. Het woord is immers ‘wel gewond maar ook/met heimwee gehelmd is een nest is een weg/een glanzende schelp of een dansende hand’. De taal herstelt het contact en vervangt de dysforie door de euforie 7
Orpheus kan voor LUCEBERT optimaal zijn dichterlijk ideaal symboliseren: vanuit de afgrond van de menselijke beperktheid ‘trachten op poëtische wijze’ opnieuw een luchtmens te worden. En aangezien niets schrijnender is dan het verlies van het dierbare, wordt hierin de kracht van het woord op zijn vitaliteit getoetst. HENSEN: Orpheus of de overwinning op de twijfel Reeds Van in zijn debuutbundel ‘Cirkel tot Narkissos’ (1938) worstelt Herwig HENSEN met een beangstigend levensgevoel: twijfel holt zijn liefde en leven uit. In deze gedichten tracht hij bij zichzelf een verantwoorde beleving van de liefde te bereiken, en hij komt tot het inzicht dat liefde en twijfel samen niet kunnen bestaan. In deze introspectie speelt het Orpheus-gedicht (II, 8) een verhelderende rol. Hij kan niet beminnen als ‘de blijde Orpheus’ die vol is van het geluk om Eurydice, noch als ‘de weke Orpheus’ die zijn zieleleed om haar sterven aan Persephonè blootlegt. Hij kan slechts liefhebben als ‘de twijfelende Orpheus1 die met zijn Eurydice op weg is naar het licht. Maar deze liefde is slechts een tussenstadium tussen twijfel en zekerheid. In de blik achterwaarts krijgt Orpheus zekerheid, maar hierdoor heeft hij ook zijn geliefde verloren. In het besef dat echte liefde niet gaat op de snede van het mes van de twijfel, besluit HENSEN om te kijken om zichzelf te behouden en zichzelf een zekerheid aan te bieden. Doch deze zekerheid is zo wankel in het aanschijn van de dood dat zij opnieuw overgaat in twijfel omtrent alles. Deze twijfel is zelfs het enige élan vital en het geloof in de scheppende levens- en schoonheidsfunctie van het woord het antidotum tegen het nihilisme. Dit zijn de twee hoofdgedachten van ‘Orpheus in dit Avondland’ (1955). Wanneer het levenseinde in het verschiet is, wachten wij ‘hol, van afkeer en onrust bezeten op de Bacchanten van de dood’. De mens kan deze innerlijke ontreddering opvangen in een kalmerende schrijfdaad. In het gedicht moet de twijfel in leven worden gehouden tegen de natuurlijke aandrang in, net als Orpheus’ gesteltenis tot vóór het fatale moment. “Niet omzien, Orpheus. Uithouden, verdragen./Hoog is de prijs die gij bewust betaalt:/Eurudike, pas achterhaald/moet gij telkens nog wagen.’ Bewust de versmallende weg naar het einde gaan, in het bewustzijn dat men de dood-in-het-leven (lees: de zekerheid) ontelbare overwonnen heeft (lees: de twijfel) door de tover van de woord is een jubelende levenstocht te noemen, waarin Orpheus ons voorgaat. ‘Voor Hensen is dichten een doodsbezwering: een levensrealisatie: dit is niet zijn als Orpheus in de onderwereld, maar als Orpheus hier en nu, die de dood overstijgt.’ 8 ALBE: Orpheus of de weg naar het volle mens-zijn 317 In zijn laatste bundel ‘Seizoenen om Orpheus’ (1964) mijmert de dichter weg uit onze zakelijke, moderne tijd naar de tijd ‘toen de hoefslagen van de paarden/en de snaren van Orpheus’lied/de dagen van onze jeugd verblijdden.’ De tijden zijn zo veranderd dat zelfs de woorden van liefde, zoals deze door Orpheus’ balladen wordt verheerlijkt, verschaald is. Met de poëtische sfeer der verliefdheid is ook de verbeelding verdord: ‘Orpheus’ lier schonk aan de onbegrensde/ruimte dromen en kracht/ en aan onze verbeelding vlucht.’ De moderne mens is teruggeworpen ‘in een kring van onheilspellende hemelen’ en ziende is hij blind. In het duister van de nacht verdringt de mens zijn angst in hopeloos berusten, maar gelukkig kan hij zijn identiteit in zijn diepste roerselen niet verloochenen, ‘Eurydike wenkt en Orpheus neuriet.’ en ‘Petrus loochent. Orpheus
Page 2 and 3:
142 Een verworpen fragment van Dèr
Page 4 and 5:
144 te wekken dan te bevredigen en
Page 6 and 7:
146 Haar Hektor sprak met zijn Andr
Page 8 and 9:
148 Dèr Mouw de passage bij Homero
Page 10 and 11:
150 4 en 9-10 van resp. november '7
Page 12 and 13:
152 eens komt de dag, waarop het he
Page 14 and 15:
154 COUPERUS ALS SURPRISE F. L. Bas
Page 16 and 17:
156 de. Veel van Couperus’ schets
Page 18 and 19:
158 komt morgen denk ik, klaar’.
Page 20 and 21:
160 aan schrijven’. - De grote 14
Page 22 and 23:
162 Couperus ’ Komedianten’ en
Page 24 and 25:
164 tio Oratoria 5 ; dat de dichter
Page 26 and 27:
166 was. Couperus introduceert Cris
Page 28 and 29:
168 Romeinse theater niet heel aann
Page 30 and 31:
170 Petronius bij Couperus J.B.W. P
Page 32 and 33:
172 Couperus’ mooiste antieke ver
Page 34 and 35:
174 beden Gito. Nog enige opvarende
Page 36 and 37:
176 gebrachte verplaatsing van de v
Page 38 and 39:
178 het celeuma in. Zo zijn in Coup
Page 40 and 41:
180 De antieke mythische verbeeldin
Page 42 and 43:
182 Uit het voorgaande blijkt voldo
Page 44 and 45:
184 in Vandaag van de oudere over d
Page 46 and 47:
186 Het spreekt vanzelf dat, wie he
Page 48 and 49:
188 stukken. Het interludisch Voorw
Page 50 and 51:
190 Wat de conclusie van de eigen N
Page 52 and 53:
192 De Herder Apolloon, een onontde
Page 54 and 55:
194 4 Maar: ‘Leto! ’. zegt hij,
Page 56 and 57:
196 Structureel gezien valt direct
Page 58 and 59:
198 8 V.W., III. Beginselen der Che
Page 60 and 61:
200 Korinthe om op kracht te komen.
Page 62 and 63:
202 stuiven ‘roepende dat de zon
Page 64 and 65:
204 ster af te schaffen, uit te ban
Page 66 and 67:
206 Jan Heyn Jr., De duistere denke
Page 68 and 69:
208 als vuur. Leopold draaide zich
Page 70 and 71:
210 het leger moest voort. En na ve
Page 72 and 73:
212 bank. Alles lag klaar voor de l
Page 74 and 75:
214 veen. Haar tante nam me in de a
Page 76 and 77:
216 paradox. 5 Onder paradox wil ik
Page 78 and 79:
218 3 Men ziet het, als ooit een sa
Page 80 and 81:
220 zeestraat moesten varen, maar o
Page 82 and 83:
222 orthodox-Nietzscheaanse lijn vo
Page 84 and 85:
224 nog eenzijdig. In r. 3 is het o
Page 86 and 87:
226 Kirke en Odysseus Zij stonden s
Page 88 and 89:
228 Phaëton Zóó streng had hij d
Page 90 and 91:
230 Apollo konnte nicht ohne Dionys
Page 92 and 93:
232
Page 94 and 95:
234 hogelijk prijst: ‘Ik herlees
Page 96 and 97:
236 heden. Een ietwat beschonken Eu
Page 98 and 99:
238 maar een jongen lijk Paris, die
Page 100 and 101:
240 onverklaarbaar was als de Olymp
Page 102 and 103:
242 oedipale terugkeer naar de oors
Page 104 and 105:
244 wohl gehort und wohl empfunden,
Page 106 and 107:
246 258/259: Violenta nemo imperia
Page 108:
‘Een diep verlangen bloeide in he
Page 111 and 112:
Stukjes antiek bij G. Achterberg W.
Page 113 and 114:
lezer, wat de dichter overkomt, en
Page 115 and 116:
2 ZIEKENHUIS Ziekenhuis. Wiekensuis
Page 117 and 118:
geheel voor het gedicht, omdat ik z
Page 119 and 120:
zinnig voor zijn eigen bedoelingen.
Page 121 and 122:
eeld uit latere tijdperken. Toen al
Page 123 and 124:
ingepast: door de episodenbouw en d
Page 125 and 126: MYTHE EN MIMICRY Hedwig Spellers 26
Page 127 and 128: 267 Toch bestaan er plausibeler ver
Page 129 and 130: Tot een paroxistische kristallisati
Page 131 and 132: Oedipus op Korfu R. Th. & W. J. van
Page 133 and 134: niet meer dan een ‘rechtvaardighe
Page 135 and 136: ewerking van de stof een aantal ‘
Page 137 and 138: één been in die werkelijkheid en
Page 139 and 140: heeft, zal wel gezocht moeten worde
Page 141 and 142: Overal borsten Mus - meubelbruin ge
Page 143 and 144: de goden slechts bestaan door de me
Page 145 and 146: DE GRIEKSE GODEN LEVEN NOG Hans War
Page 147 and 148: Hetzelfde beeld in ‘Oorzaak en Ge
Page 149 and 150: ARES Wilde Ares, ik ben de vrede mo
Page 151 and 152: II Truus in Rome 1 Palatijn Het den
Page 153 and 154: ‘Ik ben autodidact, ik bedoel, ik
Page 155 and 156: Aemulatio De drie adaptaties die Cl
Page 157 and 158: tussen nacht en morgen staat, naar
Page 159 and 160: aan de naam van de vader voorbereid
Page 161 and 162: op Claus’ zodiakteken, de Ram (to
Page 163 and 164: ma, Bijlage van Kleio, III, 2 (1973
Page 165 and 166: Hetzij ze harteloos nrijn hartstoch
Page 167 and 168: Na zijn omhelzing zal de Dood je wi
Page 169 and 170: etrekking op de antieke notie van h
Page 171 and 172: De rangschikking als driehoeksfiguu
Page 173 and 174: vonnd door de vijf planeten, bezit
Page 175: Het Orpheus-thema in de Nederlandse
Page 179 and 180: 319 In de korte roman Orpheus (1960
Page 181: 10 Voor een bespreking van deze rom
show all

Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?