Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

302
wijsgeer Aristoteles bijvoorbeeld wordt in de
bundel Heer Everzwijn zwaar aangevallen.
Tegenover de logische categorieën van de
Stagiriet stelt Claus de aanschouwelijke zintuigelijkheid
van de ‘muthos’. In dezelfde
orde zal hij steeds het dionysische aspect van
de antieke geest stellen boven het apollinische.
Men denke aan zijn gedicht ‘Marsua’,
waarin de natuurdemon de overwinning van
de lichtgod vervloekt. Claus’ overwegend
sexuele interpretatie van het dionysische
brengt hem dicht bij de ideeën van Wilhelm
Reich, die tegen Rosenberg, de officiële Nazi-ideoloog,
de demonische en instinctieve
krachten verdedigde. Geen wonder dat de
dichter huiverig staat tegenover elke vorm van
neo-klassiek, zoals die in het fascisme worden
gepropageerd. De matriarchale, ondogmatische
religiositeit die uit de Kleinaziatische
godsdiensten spreekt, is voor hem een
antidotum tegen een patriarchaal, autoritair
Christendom, een beeld van een utopische
cultuur, waarin het lustprincipe niet aan censuur
onderworpen zou zijn 25 .
Toch stuit Claus op de grenzen van de mythe.
Telkens weer gaan zijn personages ten
onder als zij de antieke mythe weer tot leven
1 Geciteerd in J. WIJNEN, Hugo Claus vertaalt
een bewerking van Euripides’ Orestes, in: Nova
et vetera, LII (1974-1975), pp. 403-429 (ook
in: Creatie van Orestes, uitgegeven door de
stichting theater en cultuur, s.d., s.l., pp.
19-37)
2 Cf. J. KRISTEVA, Sèmeiotikè, Paris: Editions
du Seuil, 1969, passim; H. VERDAASDONK,
Het konsept ‘intertextualiteit’, in: Literair Lustrum
2, Amsterdam: Athenaeum & Van Gennep,
1973, pp. 344-365; P. CLAES, Intcrtextualiteit
in: Streven, XXXI (1977-78), pp. 126-
134.
3 H. CLAUS, Oog om oog, Amsterdam: De Bezige
Bij, 1964; een gedeelte hiervan verscheen in:
H. CLAUS, Gedichten, Amsterdam: De Bezige
Bij; Antwerpen: Contact, 1966, pp. 285-307.
4 Een poging daartoe is: P. CLAES, Hugo Claus
vertaalt de Anthologie, in: Hermeneus, XLI
(1969-1970), pp. 80-83.
willen roepen. Zijn Oedipus komt niet tot
een verzoening met de goden: Victor de Rijckel
in De verwondering wordt krankzinnig
als hij de rol van de held (Crabbe) op zich
wil nemen; Stefan in Kijk, mama, zonder
handen! kan zich niet aan de oedipale fascinatie
onttrekken: hetzelfde geldt voor
Claude in Omtrent Deede. Het noodlot van
al deze figuren blijkt te zijn dat zij zich niet
uit louter imaginaire relaties kunnen losrukken
om werkelijk te leven. Waar de mythe
vroeger houvast en troost bood, wordt ze nu
als misleidend en teleurstellend ervaren. De
antieke schema’s zijn niet herhaalbaar. Philip
uit De hondsdagen en Victor de Rijckel uit
De verwondering dalen in de onderwereld af,
de figuren uit Omtrent Deedee roepen in
hun bacchanaal de oude theogonie op: telkens
echter blijft de verwachte regeneratie of
verlossing uit. De mythe, die in antieke tijden
een rituele realiteit was, blijkt in de
hedendaagse wereld niet meer actualiseerbaarte
zijn. 26
Uiteindelijk is Claus’ relatie tot de mythe
ambigu. De aanvankelijke fascinatie komt faliekant
uit, of, met een woord van de dichter
zelf, de mot zit in de mythe.
5 H. CLAUS, Gedichten (O.c.), p. 295.
6 H. CLAUS, Thyestes, toneelstuk naar de tragedie
van Seneca, Amsterdam: De Bezige Bij; Antwerpen:
Contact, 1966. Hierover schreven o.m.
J. DE DECKER, Over Claus’ toneel, Antwerpen:
De Galge, 1971, pp. 123-135; R.A. EEK-
HOUT, De Thyestes van Seneca in de bewerking
van Hugo Claus, in: Lampas, V.3 (1972).
pp. 241-250; H. VAN DEN BERGH. Ilugo
Claus. Toneel als anti-literatuur, in: Literair
Lustrum 2 (O.c.). pp. 115-125.
7 B. STROMAN. De Nederlandse toneelschrijfkunst,
Amsterdam: Moussault’s Uitgeverij; Antwerpen:
Standaard Uitgeverij, 1973, p. 187.
8 L. HERRMANN; Sénèque. Tragédies. Tome II,
Paris: Les Belles Lettres, 1967 (1927).
9 H. CLAUS, Thyestes (O.c.), p. 70.
10 H. CLAUS, Oedipus, naar Seneca, Amsterdam:
De Bezige Bij, 1971. Hierover schreven: J.
ECTORS, Moderne visies op het Oidipoes-the-