Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

naakt, met olie ingesmeerde lijven, waarbij
de ik-figuur optreedt als arbiter. Zoals te
verwachten was, vergelijkbaar met ‘De perikelen
van Bergen op Zoom’, wordt de omlijsting
van de oudheid wreed doorbroken door
de echte werkelijkheid en naaktheid wordt
nu weer als naaktheid ervaren. We zien hier,
zoals eerder, weer het interfereren van de
werelden van literatuur en realiteit, waarbij
de wereld van de verbeelding het af moet
leggen tegen die van de saaie werkelijkheid.
In de eerste roman van Gijsen ‘Joachim van
Babylon’ komen we naast andere klassieke
allusies, waarop ik later terug zal komen,
ook Homerus weer tegen, wat in dit werk
nauwelijks opzien baart, wanneer we op de
titelpagina lezen: ‘Het boek van Joachim van
Babylon, hetwelk bevat het oprechte verhaal
van zijn leven en dat van zijn beroemde
huisvrouw SUZANNA kort geleden ontdekt
in de opgravingen van nat-tah-nam en voor
het eerst zorgvuldig vertaald en uitgegeven
door een liefhebber der oudheid.’
Helena figureert ook hier, evenwel niet als
het symbool van schoonheid, integendeel bijna,
want zij treedt op als degene die een
grotere graad van menselijkheid bereikt heeft
dan de kuise Suzanna van Joachim van Babylon,
die in dit werk inderdaad de onaantastbaarheid
van een godin bezit. Zij is het toonbeeld
van de Deugd: ‘Helena van Troje had
een kleine vlek boven het linkeroog, opdat
de stervelingen zouden merken dat zelfs zij
niet tot de volmaaktheid der goden kon reiken.
Maar Suzanna was vlekkeloos, een levend
beeld.’ (p. 30).
In deze roman wordt ook Odysseus opgevoerd
om de grote verbondenheid aan te
geven van Joachim (en van Gijsen zelf, die
zich ook wel eens als een soort Odysseus
heeft aangeduid) met deze zwerver: ‘Soms
las Orax mij voor uit de Odyssee, die mij
boven alles lief was of uit het gedicht van
237
Gilgamesj uit Ur, die zoals de Griek, honderd
gevaren trotseerde. Maar gene doet het om
uiteindelijk het huiselijk geluk te smaken,
deze om te ontdekken of wij na dit leven
nog langer gekweld zullen blijven.’ (p. 43).
Literaard mag in dit kader één van de weinige
toneelstukken 14 van Gijsen, ‘Helena op
Ithaka’, niet onbesproken blijven, al zal ik er
niet te diep op ingaan, aangezien een vergelijking
met de mythologische stof binnen dit
bestek te ver zou voeren. Marnix Gijsen vat
het stuk goed samen in het eerder genoemde
interview met Lidy van Marissing: ‘Het is een
praalstuk, heel veel actie zit er niet in. Het is
gesitueerd in de homerische tijd, maar is erg
modern van opvatting, geloof ik. Het begint
op de dag na de thuiskomst van Odysseus, na
twintig jaar zwerven. Na een tijdje hangt het
ordelijk leven hem stierlijk de keel uit. Dan
gaat hij weer weg en komt aan zijn einde.
Het grote conflict in het stuk speelt zich af
tussen de twee vrouwen, de ordelijke en de
niet ordelijke, Helena en Penelope, de een
erotisch en de ander huiselijk ingesteld.’ 15
Eigenlijk is niet Helena de hoofdfiguur, zoals
de titel zou doen vermoeden, zij is slechts
een bijfiguur. maar Odysseus. Hij is hier het
prototype geworden van de man. de man
met zijn zwerversnatuur, die gevangen zit in
familie en huisgezin, een gevangene van zijn
omgeving. Odysseus, Helena en Penelope
hebben in feite geen enkel contact met
elkaar, praten gewoon in fraaie volzinnen
langs elkaar heen, spreken hun uiteenlopende
visie op de wereld uit en gaan onverstoord
huns weegs. De ondertitel van het stuk luidt
‘een opera zonder muziek’, in zoverre een
juiste benaming, omdat inderdaad geen van
de personages fraaie volzinnen en verheven
beeldspraak schuwt: ‘Een man lijk Menelaos,
daar kijk je dwars doorheen, die is lijk een
grote brok bergkristal, aan de andere kant
zie je de hele stad, en de zee en de wereld,