Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

262
censent) of in verband met hun studie Nederlands
niet mijn werk hebben beziggehouden,
hebben een en ander beter – want objectiever
– onderzocht en beschreven dan ik
het zelf zou kunnen doen. Door uit hun
beschouwingen te citeren verschaf ik misschien
de verklaringen waarop de redactie
met haar vraagstelling uit is.
Paul de Wispelaere wijst in een bespreking
(in zijn bundel kritieken ‘Facettenoog’,
1968) op de ‘prismatische structuur’ van de
roman ‘Een nieuwer testament’, en karakteriseert
de tekst als ‘een ingewikkeld en wijdvertakt
intrige-patroon’, waardoorheen ‘drie
essentieele thema’s fragmentair (zijn) aangebracht
(...) genuanceerd en anders getoetst
op de voorgrond treden, en trouwens nauw
met elkaar verband houden: de rol van het
Christendom als officieele eredienst en staatskerk,
de betekenis van het offer, en de vader
zoon relatie, of het probleem van de
zelfstandige persoonlijkheid’. Elders zegt hij:
‘Het psychologische en ethische karakter (...)
is primordiaal, daarom is het eigenlijk begonnen,
en daarom ook zijn de nooit expliciet
uitgedrukte maar overal voelbare verbanden
tussen het behandelde historische tijdperk en
onze eigen tijd zo belangrij. De langzame
onafwendbare ondergang van het imperium,
het telorgaan van de klassieke heidense traditie,
de infiltrering van vreemde rassen en
volken, de dictatuur en de verhoudingen van
kerk en kunst tot de staat, het zijn allemaal
verschijnselen die in de actualiteit van vandaag
echo’s oproepen. De confrontatie van
de twee romanfiguren, de dichter Claudianus
en de prefect Hadrianus, kunstenaar en magistraat,
beide uit het vreemde wingewest
Egypte in Rome tot aanzien gekomen, is
daarom een confrontatie die vooral eengeestelijk
gebeuren is, met een psychische repercussie
die een aantal essentieele levensproblemen
oproept. De behandeling van deze problematiek,
het levensbeschouwelijk en eigen-
lijk essayistische aspect dus, is het tweede en
voornaamste plan van de roman.’ In haar
doctoraalscriptie ‘Huiszoeking, een onderzoek
naar de functionaliteit van enkele structuuraspecten
van Hella Haasse’s roman
‘Huurders en onderhuurders’ (Rijksuniversiteit
Utrecht) merkt Agnes Stolwijk op naar
aanleiding van tiet Bacchanaliamotiet in de
roman (een van de onderhuurders,
Antonia Graving, schrijft een boek over de
Bacchanalia, zonder zich bewust te /i j n van
de schandalige zaken die zich binnenshuis
afspelen): ‘M.i. wil ‘Huurders en Onderhuurders’
geen illustratie zijn van de zegswijze
‘l’histoire se répète’. De relatie tussen heden
en verleden is. op het vlak van het gebeuren
in diepere zin, de achtergronden, er niet een
van gelijkheid; wel is vergelijking mogelijk,
voor de hand liggend, en gewenst. Die vergelijking
immers toont de lezer de betekenis
die het gebeuren in het huis heeft, geeft het
heden een dimensie meer: de mensen die er
leven maken ‘een maatschappelijk en geestelijk
uitzonderlijk bewogen moment’ mee,
(evenals de personnages die Livius in zijn
beschrijving van de Bacchanalia noemt, en
die Antonia Graving in haar boek weer ten
tonele voert, HSH) ‘Het is echter hun (nood)
lot, dat zij dit niet zien, evenmin als de
historische personen het zien, en slechts in
deze zin gaat de zegswijze ‘l’histoire se répète’
op. (...) Dat de individuele mens belangrijker
is dan het gebeuren, blijkt ook uit het
feit. dat de parallellie tussen heden en verleden
veel nadrukkelijker naar voren is gebracht
waar het de personen dan waar het de
achtergronden betreft, die voor het heden
slechts gesuggereerd worden Antonia Graving
wil dan ook een verhaal vertellen, geen
stuk geschiedenis of godsdienstfilosofie
schrijven. (...) Dat de ziende blinde en horende
dove mens centraal staat in heden en
verleden, wordt ook zichtbaar gemaakt via
de wijze waarop het verleden in het heden is