Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

More documents

Recommendations

Info

200 Korinthe om op kracht te komen. Inmiddels hebben zij gehoord dat het beeld door Periandros aan Thebaanse vrouwen is gegeven; wanneer het vriendenpaar Korinthe verlaat, gaat het dan ook naar Thebe op weg. Bij de berg Kithairon gekomen wil Aletes de vrouwen van Thebe, die als maenaden de berg in bezit hebben genomen, bespionneren. Hij valt daarbij in handen van de ontketende vrouwen die hem – als eens Pentheus – in stukken scheuren. Ook Diomos dreigt dit lot te ondergaan, maar tot razernij vervallen door de dood van zijn vriend richt hij een slachting aan onder de vrouwen. Eén van de wapens, waarvan hij zich bedient, is een ‘objet trouvé’: het bewuste godenbeeld, dat op een zeer vitale plaats verminkt raakt.... Na het bloedbad ziet Diomus in een visioen de God, met wie hij zoveel overeenkomst vertoont: Dionysos. Met het godenbeeld keert Diomos naar Delphi terug. Daar heeft men juist besloten naast Apollo plaats voor Dionysos in te ruimen; bekende beeldhouwers hebben opdracht gekregen twee nieuwe godenbeelden te maken. Met zijn ‘oude’ beeld gaat een woedende Diomos de nieuwe, marmeren beelden te lijf en verminkt ook deze. In plaats van als een held te worden binnengehaald, wordt Diomos nu in de gevangenis van Delphi gezet, waar hem door de blinde ziener Sopatros de les wordt gelezen (p. 302): ‘Jij bent de man die altijd de verkeerde god aanbeden hebt’. Zijn straf luidt: voor acht jaar verbanning naar Rhegion. Naar Delphi zal Diomos nooit meer terugkeren; dood en verderf zaaiend in verre streken sneuvelt hij na enkele jaren in een gevecht met barbaren; zelfs in de onderwereld vindt hij geen rust, hij is gedoemd eeuwig te blijven dolen. Het is duidelijk dat Vestdijk tegen een functioneel historisch decor (het begin van de ‘verlichte’ zesde eeuw: de Ionische filosofen bestormen de hemel) een algemeen thema aan de orde heeft willen stellen: de strijd tussen het apollinische principe (d.w.z. het evenwichtige, harmonische) en hei dionysische principe (d.w.z. het extatische, onstuimige), een dualisme waarop Nietzsche zijn eerste grote werk, Die Geburt der Tragedie (1872), had gebouwd. Dit thematisch dualisme is bij Vestdijk ook in de opbouw van het boek aanwezig: er zijn dus twee delen, getiteld ‘De oude mannen’ en ‘De jonge mannen’, alweer een antithese die met het centrale thema in verband gebracht kan worden. De lezer-interpretator beseft ook dat de openingszin van het boek, zoals vaak bij Vestdijk, symbolisch geduid kan worden: ‘Er waren twee Phaidriaden, twee Glanzende Rotsen ten noorden van de stad Delphi, naakt en steil ter weerszij van de smalle kloof, waarin het water der Kastalia zich verzamelde’. Die glanzende rotsen staan voor twee principes en daartussen bevindt zicht het ‘gouden ei’: het juiste midden 3 . Ik keer terug naar het interview-fragment, want dat is niet alleen interessant omdat blijkt dat zelfs Vestdijk zich vergissen kan, maar ook omdat het zijn oordeel als lezer geeft over dit boek. Leggen wij dit naast oordelen van andere lezers (afgezien van de door Vestdijk geïntroduceerde anonieme lezer) dan blijkt zijn eigen visie met die van anderen overeen te komen. Zo noemt Hella Haasse (p. 58) de roman ‘door een overvloed van niet altijd ter zake doende details onnodig lang en soms verward’. Pop 4 vindt hem ^minder geconcentreerd üp een hoofdthema en daarom ook minder geslaagd 5 ; ondanks zijn bewondering voor grote delen van het boek vergelijkt Gomperts het met een ‘te hoog opgetaste hooiwagen die niet rijden kan’ en Knorringa acht, evenals Vestdijk zelf, het begin ‘onevenwichtig gecomponeerd’, maar het slot weer ‘zeer suggestief. Een algemeen gevoeld bezwaar is kennelijk
de overladenheid aan details, het ten toon spreiden van functieloze geleerdheid, het willen verwerken van alle kaarten uit het systeem werkte Vestdijk zo? In een gastcollege 5 uit 1966 voor de Rijksuniversiteit Groningen (die hem in 1964 tot eredoctor had benoemd) geeft hij aan hoe de schrijver van historische romans te werk gaat, we mogen wel invullen: hoe hij zelf zijn taak zag: ‘In eerste instantie, dus voor hij met het schrijven een aanvang maakt, interesseert de schrijver van historische romans zich voor het verleden op dezelfde manier als de geschiedkundige die een verhandeling wil schrijven; hij raadpleegt de bronnen, of een paar goede samenvattende studiewerken; hij maakt excerpten en aantekeningen, hij legt een kaartsysteem aan: hij neemt kennisvan kontroversiële meningen over bepaalde onderwerpen: en het is aan deze voorbereidende werkzaamheden lang niet altijd te zien wat nu eigenlijk zijn doel is: een historische roman te schrijven of de historische wetenschap te beoefenen. En ook het uiteindelijk resultaat, dus de roman, laat nog altijd zien, dat hij zich met een stof beziggehouden heeft, die óók door historici wordt behandeld. Ik geloof niet, dat hier uitzonderingen op bestaan’. Documentatie is dus, volgens Vestdijk, een eerste vereiste en wij mogen dan ook verwachten dat hij zich grondig in de complexe materie van de vroeg-Griekse geschiedenis heeft verdiept. In zijn oriënterend artikel 6 over Vestdijks historische romans en verhalen heeft Oversteegen n.a.v. de in de ondertitel bij DVA gebruikte jaartallen de opmerking gemaakt dat deze een exaktheid suggereren ‘waar het onderwerp zich eigenlijk haast tegen verzet, omdat wij niet op de hoogte zijn van gebeurtenissen uit die jaren die zouden moeten kloppen’; hij houdt het op een ‘schijnbare exaktheid bij de datering die juist de ‘waarheid’ van het historische 201 décor aannemelijk moet maken’. Als Oversteegen hier bedoelt – wat ik met Geertrui Marks aanneem – dat wij over de vroeg- Griekse geschiedenis geen gegevens hebben, dan is zijn opmerking een verbazingwekkende slag in de lucht: die gegevens hebben wij in ruime mate en de zojuist genoemde schrijfster heeft door middel van een aantal steekproeven al laten zien (zie bibliografie I) dat de stelling van Oversteegen min of meer omgedraaid moet worden: DVA vertoont tot op grote hoogte exaktheid in datering en décor, die juist de ‘waarheid’ van het fiktionele aannemelijk moet maken. Haar vermoedens omtrent de door Vestdijk gebruikte bronnen zijn zeer plausibel, maar niet geheel juist. Als de ‘verteller’ op p. 308 over Kleisthenes zegt dat men ‘de historie van het uithuwen van zijn lelijke dochter Arete kan nalezen bij Herodotus’, wil dat nog niet zeggen dat Vestdijk dat ook gedaan heeft. Want behalve in Herodotus VI 126-131 kan men dit verhaal natuurlijk in ieder handboek vinden en daar Vestdijks ‘kaartsysteem’ (i.c. schriften met uittreksels van boeken die hij ter voorbereiding van zijn roman las) in het Letterkundig Museum te Den Haag terecht is gekomen, kan men precies nagaan welk handboek dat was: het blijkt Griechische Geschichte van E. Curtius, 3 delen, Berlin 1874 4 . De werken die hij las om zijn kennis van de Griekse mythologie (die verbluffend was! ) aan te vullen 7 en de studies over Delphi die hij raadpleegde heb ik in Bibliografie II vermeld. Hen en ander wil natuurlijk niet zeggen dat alle in DVA genoemde feiten historisch verantwoord zouden zijn; zoals bij alle historische romans 8 van Vestdijk zijn Wahrheit en Dichtung vermengd. Naast de voorbeelden die Geertrui Marks noemt is het volgende wel illustratief: wanneer Diomos en Aletes al enkele jaren in de gevangenis van Korinthe Zitten komt op een dag de cipier binnen
Page 2 and 3:
142 Een verworpen fragment van Dèr
Page 4 and 5:
144 te wekken dan te bevredigen en
Page 6 and 7:
146 Haar Hektor sprak met zijn Andr
Page 8 and 9:
148 Dèr Mouw de passage bij Homero
Page 10 and 11: 150 4 en 9-10 van resp. november '7
Page 12 and 13: 152 eens komt de dag, waarop het he
Page 14 and 15: 154 COUPERUS ALS SURPRISE F. L. Bas
Page 16 and 17: 156 de. Veel van Couperus’ schets
Page 18 and 19: 158 komt morgen denk ik, klaar’.
Page 20 and 21: 160 aan schrijven’. - De grote 14
Page 22 and 23: 162 Couperus ’ Komedianten’ en
Page 24 and 25: 164 tio Oratoria 5 ; dat de dichter
Page 26 and 27: 166 was. Couperus introduceert Cris
Page 28 and 29: 168 Romeinse theater niet heel aann
Page 30 and 31: 170 Petronius bij Couperus J.B.W. P
Page 32 and 33: 172 Couperus’ mooiste antieke ver
Page 34 and 35: 174 beden Gito. Nog enige opvarende
Page 36 and 37: 176 gebrachte verplaatsing van de v
Page 38 and 39: 178 het celeuma in. Zo zijn in Coup
Page 40 and 41: 180 De antieke mythische verbeeldin
Page 42 and 43: 182 Uit het voorgaande blijkt voldo
Page 44 and 45: 184 in Vandaag van de oudere over d
Page 46 and 47: 186 Het spreekt vanzelf dat, wie he
Page 48 and 49: 188 stukken. Het interludisch Voorw
Page 50 and 51: 190 Wat de conclusie van de eigen N
Page 52 and 53: 192 De Herder Apolloon, een onontde
Page 54 and 55: 194 4 Maar: ‘Leto! ’. zegt hij,
Page 56 and 57: 196 Structureel gezien valt direct
Page 58 and 59: 198 8 V.W., III. Beginselen der Che
Page 62 and 63: 202 stuiven ‘roepende dat de zon
Page 64 and 65: 204 ster af te schaffen, uit te ban
Page 66 and 67: 206 Jan Heyn Jr., De duistere denke
Page 68 and 69: 208 als vuur. Leopold draaide zich
Page 70 and 71: 210 het leger moest voort. En na ve
Page 72 and 73: 212 bank. Alles lag klaar voor de l
Page 74 and 75: 214 veen. Haar tante nam me in de a
Page 76 and 77: 216 paradox. 5 Onder paradox wil ik
Page 78 and 79: 218 3 Men ziet het, als ooit een sa
Page 80 and 81: 220 zeestraat moesten varen, maar o
Page 82 and 83: 222 orthodox-Nietzscheaanse lijn vo
Page 84 and 85: 224 nog eenzijdig. In r. 3 is het o
Page 86 and 87: 226 Kirke en Odysseus Zij stonden s
Page 88 and 89: 228 Phaëton Zóó streng had hij d
Page 90 and 91: 230 Apollo konnte nicht ohne Dionys
Page 92 and 93: 232
Page 94 and 95: 234 hogelijk prijst: ‘Ik herlees
Page 96 and 97: 236 heden. Een ietwat beschonken Eu
Page 98 and 99: 238 maar een jongen lijk Paris, die
Page 100 and 101: 240 onverklaarbaar was als de Olymp
Page 102 and 103: 242 oedipale terugkeer naar de oors
Page 104 and 105: 244 wohl gehort und wohl empfunden,
Page 106 and 107: 246 258/259: Violenta nemo imperia
Page 108: ‘Een diep verlangen bloeide in he
Page 111 and 112:
Stukjes antiek bij G. Achterberg W.
Page 113 and 114:
lezer, wat de dichter overkomt, en
Page 115 and 116:
2 ZIEKENHUIS Ziekenhuis. Wiekensuis
Page 117 and 118:
geheel voor het gedicht, omdat ik z
Page 119 and 120:
zinnig voor zijn eigen bedoelingen.
Page 121 and 122:
eeld uit latere tijdperken. Toen al
Page 123 and 124:
ingepast: door de episodenbouw en d
Page 125 and 126:
MYTHE EN MIMICRY Hedwig Spellers 26
Page 127 and 128:
267 Toch bestaan er plausibeler ver
Page 129 and 130:
Tot een paroxistische kristallisati
Page 131 and 132:
Oedipus op Korfu R. Th. & W. J. van
Page 133 and 134:
niet meer dan een ‘rechtvaardighe
Page 135 and 136:
ewerking van de stof een aantal ‘
Page 137 and 138:
één been in die werkelijkheid en
Page 139 and 140:
heeft, zal wel gezocht moeten worde
Page 141 and 142:
Overal borsten Mus - meubelbruin ge
Page 143 and 144:
de goden slechts bestaan door de me
Page 145 and 146:
DE GRIEKSE GODEN LEVEN NOG Hans War
Page 147 and 148:
Hetzelfde beeld in ‘Oorzaak en Ge
Page 149 and 150:
ARES Wilde Ares, ik ben de vrede mo
Page 151 and 152:
II Truus in Rome 1 Palatijn Het den
Page 153 and 154:
‘Ik ben autodidact, ik bedoel, ik
Page 155 and 156:
Aemulatio De drie adaptaties die Cl
Page 157 and 158:
tussen nacht en morgen staat, naar
Page 159 and 160:
aan de naam van de vader voorbereid
Page 161 and 162:
op Claus’ zodiakteken, de Ram (to
Page 163 and 164:
ma, Bijlage van Kleio, III, 2 (1973
Page 165 and 166:
Hetzij ze harteloos nrijn hartstoch
Page 167 and 168:
Na zijn omhelzing zal de Dood je wi
Page 169 and 170:
etrekking op de antieke notie van h
Page 171 and 172:
De rangschikking als driehoeksfiguu
Page 173 and 174:
vonnd door de vijf planeten, bezit
Page 175 and 176:
Het Orpheus-thema in de Nederlandse
Page 177 and 178:
Orpheus kan voor LUCEBERT optimaal
Page 179 and 180:
319 In de korte roman Orpheus (1960
Page 181:
10 Voor een bespreking van deze rom
show all

Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?