Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

tussen nacht en morgen staat, naar de ttij
Suetonius voorkomende anecdote over de
keizer die zijn paard Incitatus tot consul
wilde maken); Nausikaä, Ithaka, Korinthe
(Tancredo infrasonic); Marsua(s), Livia, Styx
(De Oostakkerse gedichten); Agathon, Hermes
(De koele minnaar); Vita, Mors, Pluto,
Xenophon (De zwarte keizer); Caesar, Xenoplion,
Ovidius (auteurs die traditioneel in de
‘vierde Latijnse’ – de laatste klas die Claus
uitdeed gelezen worden), Ikaros, Moira,
Pomona. Cupido (Natuurgetrouw)’, Bacchus,
Phaidoon, Lethe, Charon (Mama, kijk, zonder
handen! ); Epaminondas, Mors, Mars,
Sfinks (Een geverfde ruiter); Alesia, Julius
Caesar, Nero, Herakles (De verwondering);
Plato, Eros, Silenus, Palinurus, Agamemnoon
(Het teken van de hamster); Laokoon (Het
landschap, tevens een verwijzing naar de studie
van Lessing); Poseidon, Afrodite, Kronos
(Omtrent Deedee); Herakles, Castor en Pollux,
Apollo, Saturnus, Danae (Morituri, de
titel verwijst via het hoek van Lüdecke en de
film van Wicki naar de afscheidsgroet van de
Romeinse gladiatoren; de namen worden
door de militaire context waarin ze worden
gebruikt een parodie op de westerse ‘beschaving’):
Antigone, Bellerophon (Natuurgetrouwer;
de eerste in een persiflage op een
experimenteel stuk, de tweede in een sexparodie!
); Sappho, Pan, Zeus, Hermes, Castor
en Pollux, Aesculapius, Jupiter en Thetis,
Venus, Plato. Plutarchus (Schola Nostra, in
een pastiche van een filologische editie);
Eros (Heer Everzwijn): Apollo Panopion (sic,
eigenlijk Parnopios of Parnopioon), Augustus,
Pythagoras (Van horen zeggen); Anteus,
Diana, Orestes (Schaamte); Ulysses, Daidalos,
Ikaros (Figuratief); Erostrates (sic, eigenlijk
Herostratos, met een knipoog naar Gore
Vidals Two Sisters, De groene ridder en de
paladijnen). Een verzameling namen die voor
een autodidact als Claus zonder meer indrukwekkend
is.
297
Minder talrijk zijn de eigenlijke, niet-lexicale
citaten. Een kras staaltje van ontlening zonder
bronvermelding vormt het begin van de
eenakter (M)oratorium, dat als volgt luidt:
‘Niet daarbuiten, maar hier, heel nabij is de
man; / Geen klankspel van syrinx geleidt
hem / als een weidende herder in ’t veld, /
Maar stotend de voet, in nood / Nu hij
jammert in vér-klinkend geschrei’ 13 Dit is
een vrijwel letterlijke aanhaling van een
Nederlandse vertaling van Sofokles’ Filoktetes,
vv. 211 e.v. 14 . Plagiaat? Zeker, maar
met welk effect? Voor wie de grondtekst
niet herkent, werkt de passage vervreemdend;
wie hem wel ontdekt, stuit op de mystificator
Claus.
Reeds Georges Wildemeersch 15 heeft opgemerkt
dat de uitdrukking ‘de bekende warmte’,
die zowel in De Oostakkerse gedichten
(Een vrouw, 1) als in De koele minnaar (p.
121) voorkomt een Vergiliaans citaat is:
‘notus...calor’ (Aeneis, VIII, 389-390), via
welke tussenteksten? Naast algemeen bekende
citaten als ‘Tu quoque’ (fili mi) (De koele
minnaar, p. 189), ‘Carpe diem’ (verbasterd
tot ‘karpers diejem’ in De dans van de reiger,
cf. Acht toneelstukken, p. 366), ‘Anna virumque
cano’ (motto van De vijanden), de
mens als ‘maat der dingen’ (Heer Everzwijn,
p. 61) treft men ook esoterischer verwijzingen
aan zoals ‘Natura non facit saltus’ (Schola
Nostra, p. 56, o.m. bij Linnaeus voorkomend
principe naar Aristoteles, Hist. Anim.
588b4 et al.), ‘Vale et me ama’ (naar de
formule waarmee de Romeinen hun brieven
afsloten, slotregel van Het teken van de hamster)
en ‘De mens brengt mensen voort’
(Heer Everzwijn, p. 65, naar Aristoteles, Metaph.
1032a15 et al.).
Deze opsomming van namen en uitdrukkingen
kan de indruk wekken van loodzware
eruditie. Niets is minder waar: Claus verwerkt
zijn reminiscenties altijd op een luchtige,
virtuoze wijze in zijn tekst. Een voor-