Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

300
De bondsdagen opgebouwd is naar het schema
van Frazers vegetatiemythe. De titel verwijst
naar de oogsttijd, waarin de oude korengod
sterft (dit gebeurt bijna letterlijk in
hoofdstuk VIII, waarin de in het geel (! )
geklede Mijnheer Oscar na een erotische scène
op een korenveld de geest geeft). De held,
Philip, die de rol van de jonge god speelt,
onderneemt een hellevaart naar Bea (de Beatrice
van Dante), het ongerepte meisje dat
herinnert aan de korendochter Persefone
(Kore). Een mijmering van Philip tijdens deze
tocht verwijst naar het sterven en verrijzen
van de natuur: ‘Zo zal het deze stad
vergaan, ho, vergaan, afbreken, verstikken,
verdorren als één voor één de bomen in het
bos. Dat er zaad gestort wordt’.^ Dat er moeten
vergaan opdat anderen leven? Misschien.’
De speurtocht naar Bea loopt op een
mislukking uit; Philip keert na zijn hellevaart
terug naar zijn moederlijke verloofde Loo,
die aan Afrodite doet denken (vgl. de mythe
van Adonis).
De hiervoren besproken Freudiaanse elementen
van de tragicomedie Mama, kijk, zonder
handen! zijn op Frazeriaanse archetypen
geënt. Zo verwijst de voornaam Hippoliet
van Mijnheer Baers naar de Griekse Hippolutos,
die, volgens de bij Frazer vermelde mythe,
na zijn wagenongeluk door Diana naar
haar tempel bij Nemi werd gebracht en dus
tot het type van de stervende en verrijzende
god behoort. De gelijkstelling van Baers met
Bacchus en Christus (baars = vis = Ichthus)
wijst in dezelfde richting.
De roman De verwondering kan beschouwd
worden als een verbeterde versie van De
bondsdagen. Jean Weisgerber 22 beschreef de
roman al als een hellevaart, waarin het
hoofdpersonage Victor Denijs de Rijckel ondermeer
een reïncarnatie van Dante is. De
voornamen van de held verwijzen respectievelijk
naar Julius Caesar (cf. ‘Veni, vidi, vici’
en Alesia als doel van zijn tocht, p. 61) en
naar Dionusos. Het object van zifn ‘queeste’
is een vrouw met de omineuze bijnaam Alesandra
(Gr. de ‘mannenafwerende’), blijkbaar
een vorm van Artemis als maan-, bos- en
hellegodin en als dusdanig ook te identificeren
met de korendochter van Frazer. Zij
herinnert in velerlei opzichten aan zijn vroegere
vrouw Elizabeth en aan zijn bewaakster
in het krankzinnigengesticht, Fredine. Alesandra’s
moeder, Alice, is de korenmoeder,
Kubele, het eigenlijke doel van de held. Richard
Harmedam, haar echtgenoot, is de gecastreerde
minnaar van Kubele, Attis, de
stervende natuurgod in Frazers interpretatie.
Almout, het landgoed waarop zij verblijven,
draagt een veelbetekende naam: al-mout
(een en al koren). Naarmate men dieper
doordringt in het netwerk van mythologische
allusies, dat ik hier niet volledig ontwarren
kan, komt men dieper onder de indruk
van de hechte constructie van deze roman.
De parallellismen hebben vooral als taak de
relaties tussen de personages te verduidelijken:
de oude korengod verbeeldt de steriele
pseudo-vader, de jonge korengod staat voor
de man die door sexuele inhibities, ondermeer
zijn binding met de (koren)moeder, er
niet in slaagt de plaats van de vader in te
nemen en een huwelijk aan te gaan met de
(koren)dochter. De mythe wordt zo een metafoor
van familiale aliënaties. Inzicht daarin
begint met verwondering (cf. Aristoteles,
Metaph. 928b12, en Platoon, Theaitetos
155d, die in de verwondering het begin van
de wijsbegeerte zien).
De god Hermes speelt een belangrijke rol in
de roman De koele minnaar 23 . Het hoofdpersonage
Edward Herst is met zijn claustrofobie
(cf. hermetische dichting) en beweeglijkheid
(mercurius = kwikzilver) een reïncarnatie
van de antieke god van de reizigers.
Meer dan een erudiet spel lijkt deze identificatie
niet; wellicht is ze alleen een toespeling