Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

166
was. Couperus introduceert Crispinus als ‘de Egyptenaar, die van Memfis kwam, – een slaaf,
zeide men, uit Canope, niet zeker van de oorsprong van die intrigant, – ... 21 . Nu kan het ons
volledig onverschillig laten, waar Crispinus eigenlijk vandaan kwam, maar wel is het interessant
dat Couperus de moeilijkheid gezien heeft, en nog veel interessanter is dat daaruit blijkt dat hij
Martialis’ epigram gekend heeft. Dat is nl. de enige plaats in de Latijnse literatuur, waar
Memphis als geboortestad van Crispinus genoemd wordt. Nu laat dat epigram er geen twijfel
over bestaan dat Crispinus een van de machthebbers is geweest tot wie de arme dichter Martialis
zijn vleiende puntdichten richtte, maar over deze kant van de zaak bewaart Couperus een
volledig stilzwijgen. Die zou zijn conceptie van Martialis namelijk nogal bedorven hebben.
Dat Martialis keizer Domitianus mateloos gevleid heeft, kun en wilde hij niet verzwijgen. Aan de
andere kant behoort de dichter ook tot de kring van Plinius, die voortdurend positief beoordeeld
wordt. Dus heeft hij van hem een luchthartige, wat Pallieterachtige figuur gemaakt, die
het allemaal zo nauw en zo ernstig niet neemt, maar die juist doordat hij zo onbevangen door
het leven gaat, zo goedhartig is en bovendien zo’n taalvirtuoos, bij de sombere en wantrouwende
keizer nog wel eens iets weet te bereiken; hij houdt hem in een goed humeur, al moet hij
hem daarvoor telkens weer met Juppiter vergelijken. Dat is een aanvaardbare visie, maar
complimenteuze epigrammen, opgedragen aan een meer dan dubieuze hoveling, zijn in dat
kader niet te plaatsen. De enige oplossing voor de romancier is om ze weg te laten.
Zulke verschuivingen komen meer voor wanneer de auteur een van zijn personen op een
bepaalde manier wil typeren. Een goed voorbeeld, uit de kring van Plinius Minor, is L. Verginius
Rufus, ‘Verginius Rufus, wie het gewicht aller eervolste ambten op de schouders gedrukt had,
die, na Vitellius, ter ere der Flaviërs – Vespasianus en de zijnen – of wellicht uit wijsgerige
afkeer het hem aangeboden keizerlijk purper geweigerd had en die nu wachtte, wachtte, zo als
een grijsaard, met de zacht toestemmende knikking zijns hoofds, wachten kan...’ 22 . Dit beeld
van de afstandelijke wijze, ver van alle aardse ambities en als grijsaard reeds met de dood
vertrouwd, verrijkt ongetwijfeld de varietas van het toch al bonte gezelschap van Plinius’
vrienden, maar het strookt niet recht met wat wij over Verginius Rufus weten, met name uit
een brief van Plinius, die Couperus zeker gekend heeft 23 . Verginius Rufus was in het jaar
waarin het boek speelt, 82 jaar oud. Indertijd, in 68 en 69, had hij tweemaal geweigerd keizer te
worden, niet na Vitellius zoals Couperus zegt, maar voór Galba en nà Otho. Het is mogelijk dat
de gedachte aan de Flavii hem beïnvloed heeft, maar verder zullen zijn motieven voor de
weigering eerder van politieke dan van wijsgerige aard geweest zijn. Uit de genoemde brief van
Plinius blijkt dat hij in 96 nog geenszins afstand had gedaan van alle aardse ambities. In het
volgende jaar, na de dood van Domitianus, heeft hij zich door keizer Nerva tot consul laten
benoemen. In dat jaar is hij, tengevolge van een heupfractuur, gestorven. Bij de repetitie, mag
men wel zeggen, van de dankrede, die hij als pas benoemd consul tot de keizer moest
uitspreken, is hem een te zware boekrol uit de handen gevallen; toen is hij zelf uitgegleden op
de gladde vloer en heeft zijn heup gebroken. Die is verkeerd gezet en dat is hem fataal
geworden. Hij komt bij mij eerder over als een man van het type Konrad Adenauer dan als een
door de ouderdom tot beschouwelijke wijsheid gelouterde mens. Dat Couperus de brief, waarin
Plinius over het ongeval en het overlijden van Verginius schrijft, heeft gekend, is meer dan
waarschijnlijk. In De Komedianten vermeldt hij nl. dat Verginius’ Plinius voogd is geweest, en
de brief is de enige plaats waar dat medegedeeld wordt. Maar een 82 jarige met de ambitie van
een ‘come-back’ in de politiek strookte niet met het beeld dat Couperus wilde geven.
Iets dergelijks is gebeurd met de schildering van Frontinus. ‘Die druk (nl. de druk van