Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

308
Numerieken: Vergilius als leidsman
Joyce & Co
JOYCE & CO, (G.J.M. Meijsing en K.R.J.K. Snell), auteurs van het in 1974 verschenen boek Erwin, zonden
ons voor dit nummer een uit 7 hoofdstukken bestaande studie over ‘Numerieken’.
Vanuit de overtuiging, dat de mathematische constructie van een kunstwerk van diepere betekenis is dan
‘inhoud en vorm’, werken zij deze gedachte uit in de eerste hoofdstukken, daarbij vooral veel aandacht
bestedend aan Plato’s Timaies; en toetsen deze aan enkele hoogtepunten uit de litteratuur, o.a. aan Vergilius’
Bucolica.
Omvang, diepgang, soms misschien ook gedachtengang bleken te veel voor dit tijdschrift. De schrijvers
berichtten ons echter, dat de studie elders in boekvorm zal verschijnen, en stonden ons ter kennismaking
hoofdstuk 7 af, waarin zij de constructie van hun eigen roman Erwin en van hun nog te verschijnen boek
Michael van Mander verklaren.
VII DE DRAAD VAN ARIADNE
Maat en verhouding zijn, zoals blijkt, overal gelijk
te stellen niet schoonheid en voortreffelijkheid.
PLATO. Philebus, 64E.
Het is een pythagoraeisch concept dat formele
volmaaktheid gezocht moet worden in
een in proporties uit te drukken getallenharmonie.
De specifieke eigenschappen van de
kunstvorm werden in de klassieke oudheid
met twee begrippen aangegeven: symmetria
(verhouding van de delen onderling) en
rhythmos (vorm als compositie). Al deze verhoudingen
en compositorische vormen dienden
met een grote mathematische precisie
(akribeia) op elkaar te worden afgestemd,
opdat in het bereiken van ideale vormen en
volmaakte verhoudingen (teleia) het geheel
de uitdrukking van een ‘waarheid’ (aletheia)
zou bereiken, waarin de ervaring van de zintuigen
in een kenbare intellectuele conceptie
tot werkelijkheid kon worden. ARISTOTE-
LES laat er in zijn Metaphysica (981a26 ev.)
geen twijfel over bestaan dat de sophia van
een kunstenaar (een begrip dat boven de
kunst of bekwaamheid uit de intellectuele
definitie van de handelingen en overwegin-
gen van de kunstenaar beschrijft) gebaseerd
is op een theoretische, mathematische kennis
van de grondbeginselen, waardoor verklaard
wordt dat de kunstenaar wijzer is dan een
man met empirische kennis of ‘levenservaring’.
Wie een boek schrijft, of een gebouw ontwerpt,
doet meer dan alleen het opstapelen
ofbijeenzetten van losse elementen of bouwmiddelen.
Evenals bij een tempel gaat het bij
een boek om de constructie, het aanbrengen
van verbanden waardoor de delen gedragen
worden en tot een geheel gevormd. Men mag
niet voorbijgaan aan het feit dat enige mathematische
concepties, hoe elementair of
triviaal ook, onontbeerlijk zijn bij elke vorm
van constructie. Zo is de constructie in de
eerste plaats een ordenend principe, zelf-organiserend,
die de vorm als datgene waarmee
elk onderdeel verbonden is, behoeft. In de
tweede plaats geeft de constructie impliciet
of expliciet commentaar op de betekenis die
gehecht moet worden aan de constructie als
scheppingsdaad. Zo is een gebouw als een
model van de menselijke geest en van de
kosmos. Het commentaar heeft dan vooral