Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

168
Romeinse theater niet heel aannemelijk. In de tweede plaats wordt meer dan eens gezegd dat de
tweelingen in de Bacchides de hoofd rollen spelen 30 , en de jongens hebben dan ook duidelijke
ster-allures. In werkelijkheid echter komen de twee zusters Bacchis alleen in de eerste en in de
laatste scène van het naar hen genoemde stuk voor! Ook hier kan de opmerkzame lezer de
waarheid bevroeden 31 , maar de indruk wordt dan toch gewekt dat de twee jongens het succes
van het stuk bepalen. Daarom misschien ook heeft Couperus deze eerste en laatste scène door
elementen van musical en revue wat verlevendigd, en dat is nu weer niet geheel en al in
overeenstemming met de stijl, waarin naar zijn mening het stuk werd opgevoerd: de ‘hogere
palliata’, ‘statarisch, bedáard, hoewel komisch, altijd hóog-komisch...’ 32 . In die stijl heeft
Couperus de eerste verzen van het stuk, waarvan zoals men weet de proloog niet bewaard is,
vertaald. In De Komedianten luiden die verzen:
Bacchis I: Zou ’t niet, o zuster ’t beste zijn, zo ik,
Terwijl gij zweegt, sprak met die jongeling daar?
Bacchis II: Doe dat, mijn liefste... 33
Men mag zich afvragen hoe Couperus geoordeeld zou hebben over Hemelrijks vertaling van
dezelfde regels:
Bacchis I: Meid als jij je mond eens hield, en mij liet praten,
Bacchis II: Prachtig, ja....’ 34
Ik wil er geen oordeel over uitspreken welke van de beide vertalingen de geest van het origineel
het meest nabij komt, maar het is natuurlijk over-duidelijk dat Couperus voor een bepaalde stijl
gekozen heeft. Zijn Plautusvoorstellingen zijn niet boers, niet ‘populair’, meer Grieks dan
Romeins en nog meer Hellenistisch maar in elk geval met de naglans van Helleense schoonheid.
Die glans straalt ook af op de tweelingen, die begenadigde kunstenaars zijn en in zekere zin
hoeders van Hellas’ erfenis. Aan de andere kant worden zij getekend als echte kwajongens, van
een kwajongensachtigheid die niet speciaal Romeins, maar van alle tijden is. Hier kunnen
evengoed Amsterdamse of Haagse straatjongens model gestaan hebben als hun leeftijdgenoten
uit het 20e eeuwse Rome of Napels. Zoals de gehele schildering van het leven in het keizerlijke
Rome veel elementen bevat, die ontleend zijn aan moderne, Nederlandse of Italiaanse steden.
Couperus’ roman De Komedianten is een virtuoos boek. De vermenging van fantasie en
overgeleverde historie heeft een zeer geloofwaardig beeld opgeleverd van Domitianus’ Rome.
Natuurlijk weten wij niet of het werkelijk zo geweest is, en natuurlijk zijn er grotere en kleinere
tekortkomingen te constateren. De enige die mij bij de herlezing altijd weer stoort is de
beschrijving van de Christenen in Rome, die noch in hun zure izegrimmigheid noch in hun
plotselinge stralende heiligheid erg overtuigend zijn. Maar verder? Het is niet heel waarschijnlijk
dat Nilus op de markt tomaten heeft gezien, dat Zosimus op een dwarsfluit speelde, dat
Crispinus zijn contract openvouwde (en niet uitrolde) en dat er in 96 al een vrouwenklooster in
Efeze was. Zo kan men nog wel een paar vergissingen opnoemen, maar alle te zamen zijn zij van
geen belang. Van belang is alleen dat Couperus dankzij zijn talent als schrijver en dankzij noeste
studie het keizerlijke Rome voor ons tot leven heeft gebracht.
Groningen, januari 1978