Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

278
rationaliteit meegeeft; de motieven voor zijn
handelen kent hij niet, zijn woorden zijn
bedrog en verwijzen nergens naar (Hamlet:
ja); hij tast als een blinde rond in een duistere
wereld, hersenschimmige begrippen najagend.
‘Het enige geluk dat op deze wereld gevonden
kan worden is geluk in slavernij. Geluk
in vrijheid bestaat niet. Vrijheid is niets. Een
van de meest dolle begrippen die de ronde»
doen. Alle ideologieën waarin vrijheid als een
soort concreet goed wordt voorgesteld, nou,
dat is nonsens voor mij’, stelt Hermans in
een interview 18 en elders legt hij zijn alter
ego O. Dapper Dapper in de mond: ‘Geen
enkele revolutie heeft ooit iets veranderd aan
de fundamentele slavernij, geen revolutionaire
politicus kan een nieuwe orde scheppen.
Er is nog eerder kans dat het de mensen lukt
de loop van de planeten te veranderen, want
het mechanisme van de sterrenhemel is beter
bekend dan dat van de maatschappij’. 19
De scepsis van Hermans tegenover de goede
bedoelingen van wereldverbeteraars is van
dien aard, dat hij geen enkele zin ziet in de
omverwerping van een bestaande orde, omdat
die uitsluitend gevolgd zal worden door
een andere orde die evenzeer vrijheidbeperkend
zal zijn: ‘elke maatschappij is leugenachtig,
altijd, overal’. 20
Leugenachtig; zo mag men het doen en laten
van de meeste personages in Periander wel
noemen. Bijna iedereen in het stuk bedrijft
zijn of haar vorm van bedrog. In de eerste
plaats natuurlijk Periander, die het volk van
Korinthe bedriegt met zijn hypocriete zegswijzen.
‘Democratie is mooi, maar de mensen
zijn er niet mooi genoeg voor’, zegt de
oude Periander aan het eind van het stuk,
met tot misanthropie geworden cynisme.
‘Als iemand mij vraagt, waarom ik de tirannie
niet opgeheven heb, wat kan ik anders
antwoorden dan: ‘Omdat het even gevaarlijk
is vrijwillig terug te trekken als zich te laten
beroven’ ’ (pp. 92/93) daarmee een laatste
blijk van de verwisselbaarheid van zijn wijsheden
gevend. 21 Toch komt ook deze
schijnbaar succesvolle tiran tot het zelfinzicht,
dat zijn leven mislukt is: ‘Is dit dan de
kern van mijn noodlot: dat ik me zelfs van
de mensen die ik het meest heb liefgehad
altijd moet afvragen of ik er niet beter aan
gedaan zou hebben ze te haten? ’ (p.6 5).
Doof en blind, met pijnlijke voeten (! ), volbrengt
hij zijn laatste tocht over het water
– een dood in verbittering tegemoet.
Ondertussen is het zijn opstandige zoon Lykofron
al geen haar beter vergaan. Het verschil
met Periander ligt hooguit daarin, dat
Lykofron zichzelf al evenzeer bedriegt als
zijn omgeving. Maar ook hij ontloopt zijn
noodlot niet. Zelf dolend als een’blinde’,
wordt hij tenslotte geleid door een blinde,
een kreupele en een stotteraar, ‘die hem op
zijn beurt van Oedipus tot Laios maken. Ook
van kleinschaliger bedrog – we zagen er
reeds enkele staaltjes van – levert Hermans’
klassieke koningsdrama de nodige voorbeelden.
Daar is bijvoorbeeld de oude Prokles,
schoonvader van Periander. Hij onthult zijn
kleinzoons de doodsoorzaak van hun moeder
(‘Mogelijk ben je haar niet vergeten. Maar je
zult haar ook niet wreken’, p.27) en heeft
daarvoor – het behoeft niet te verbazen –
de nobelste motieven bij de hand: ‘Niet om
jullie op te zetten tegen je vader heb ik je dit
verteld. Maar om jullie opvoeding te voltooien’
(p.29).
Hij wordt door Lykofron doorzien (p.43).
Vervolgens is er Perianders dochter Gorgo,
die zich laat gebruiken als lokmiddel om
Lykofron de troon te doen bestijgen. Haar
woorden tot haar broer zijn ‘als een van
buiten geleerd lesje’ (p.79) geen wonder:
ze bedient zich vrijwel woordelijk van de
argumenten van Periander, door wie ze om
een boodschap is gestuurd. Dat zij wel succes