Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

voor het marmerwerk van Vosmaer, hem wel
wat te koud, te wit vindend, maar hoog in
lof over zijn fijn classicisme, zijn intelligentie,
aangetrokken door zijn liefde voor het
curieus mooie, het beschaafd aristocratische
zijner voelingen en uitingen – ik aan de zijde
van Emants (...). En op dit terrein ontmoetten
wij elkaar lederen dag tusschen de oude
Haagsche boomen, zwijgend als wij Vosmaer
en Emants zagen aankomen, maar ook niet
langer dan zij ons passeerden. Want dadelijk
gaven zij ons nieuwe uitgangspunten tot
meeningen en stellingen, die sterker tegenover
elkander kwamen te staan, decisiever in
uiting, en die uit zouden gaan loopen in het
Orientalisme en het Naturalisme onzer latere
jaren’. Netscher voegt er nog aan toe, dat
Couperus in die tijd naast Vosmaer vooral
ook Potgieter en Leconte de Lisie bewonderde:
‘Wat blijkt uit de lievelings-schrijvers zijner
jonge jaren – Vosmaer, Potgieter, Leconte
de Lisie – is, dat hij zocht naar de aristocratie
van den geest, de verfijning van den
vorm (tot op de decadentie toe), het kleurrijke,
exotische, vreemde, luxueuse, en dat
de werkelijkheid der zichtbare dingen rond
hem, het realisme, hem ongeëmotioneerd
lief.
Niemand heeft Couperus in die jaren zo goed
gekend als Netscher, en het moet gezegd
worden dat deze dan ook, ten dele althans,
de spijker op zijn kop slaat. Kleurrijk, exotisch,
vreemd, luxueus zijn Dionyzos, De
Berg van Licht, Herakles, Xerxes, die niets te
maken hebben met de zichtbare dingen van
het dagelijkse leven en met het platte realisme
waarin sommige auteurs van die jaren
hun vergissingen begingen. Netscher schreef
het echter al in 1897. Ons boeit vooral de
naam Vosmaer: classicus, archeoloog, cultuurhistoricus,
die niet alleen in Amazone
maar ook in vele opstellen uit Vogels van
diverse pluimage van zijn liefde en bewondering
voor de oudheid heeft getuigd. Dat Cou-
155
perus Amazone bewonderde, verraadt hij in
zijn Reisimpressies, als hij over Paestum
schrijft. Het is vrij waarschijnlijk, dat hij ook
Vosmaers essays gelezen heeft. Couperus’
klassieke vorming kwam dus, archeologisch
gesproken, voor een deel van Vosmaers kant.
Vosmaer en Couperus bleven archeologisch
overigens beiden dilettanten. Maar de formule
van Amazone heeft Couperus goed verstaan.
Wat niet wegneemt, dat hij zelf in zijn
klassieke werk Vosmaers koelheid heeft weten
te vervangen door gloed, warmte en vuur
(dat soms wel eens in pathos ontaardt).
Niet alleen Vosmaer heeft hij gelezen, zeker
ook Busket Huet’s Van Napels naar Amsterdam
uit 1876. Huets regels ‘o mengeling van
kleuren, zoo frisch en krachtig, zoo donker
en zacht! o eerlijk en heerlijk zinnebeeld
van het rozenland Italië – in April! ’ vinden
hun equivalent in Couperus’ woorden: ‘o de
schoonheid die Rome is in Mei! ’ Gezien
voorts Couperus’ bewondering voor Zola,
waar Netscher merkwaardigerwijs niet over
spreekt, maar die overduidelijk blijkt uit Metamorfoze,
uit latere opmerkingen (Thérèse
Raquin hoorde nog kort voor zijn dood tot
zijn lievelingsboeken), en uit een stuk of drie
brieven die hij aan zijn uitgever L.J. Veen
richtte, mogen wij terecht veronderstellen,
dat hij later diens Rome uit 1896 ook gelezen
heeft. De Reisimpressies nemen een bestaand
literair genre op. De oudheid als bron
van inspiratie voor literaire moderne kunst
lag daar eveneens als een gegeven. Couperus’
mentale omschakeling omstreeks 1903 sluit
dus aan bij wat ook in andere opzichten
werd voorbereid. Er kwam nog iets bij. In de
beeldende kunst trof Couperus het klassieke
voorbeeld aan bij een Alma Tadema, die hij
bewonderde en in 1897 te Londen zelfs opzocht.
Hij noemt zijn schilderijen in de Reisimpressies.
Voorts was er Canova, waar hij
van hield, en wiens classicisme via Thorvaldsen
vanzelf naar zijn vriend Pier Pander leid-