Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

en een wees van vijftig jaar’) en de ontsnappingsmogelijkheid
daaruit overdenkt: ‘De
vrouwen waarmee ik in aanraking was geweest
waren mij allen opgevallen, ook wanneer
ze een zekere cultuur bezaten, door hun
gebrek aan verstand. Ze hadden in feite allemaal
een hondensnuit.’ (p. 413). Alle vrouwen
worden hier kennelijk gelijkgesteld aan
Helena (waarom anders zou Gijsen juist deze
betiteling gekozen hebben? ) in die zin, dat
Adriaan ervan uitgaat dat zij voor een man
enkel kommemis en ellende betekenen.
Echt merkwaardig wordt de term hundensnuit,
wanneer hij niet voor een vrouw of
vrouwen gebruikt wordt, maar in verband
gebracht wordt met de verteller van het verhaal
zelf. Wanneer deze samen met de danseres
in Athene allerlei bezienswaardigheden
bezoekt, staat er: ‘In het Byzantijns museum
ontdekten we mijn portret: een icoon van
St. Christopher met een echte spitse hondensnuit.’
(p. 417). Of het begrip duidt hier
slechts de overeenkomst aan van Adriaans
gezicht met de vorm van een hondenkop óf
er wordt mee aangegeven dat het hebben van
een hondensnuit ongelukken ten gevolge zal
kunnen hebben. Een argument voor de laatste
opvatting vinden we in de fatale afloop
van het verhaal.
Een tweede identificatie met een mythologische
figuur vindt plaats, wanneer de ikfiguur
zich als volgt beschrijft: ‘...ik droeg
een korte ringbaard (gelijk Gijsen zelf, H.B.),
die ik van een kop van Odysseus gekopieerd
had en die me een gedistingeerd uiterlijk
gaf.’ (p. 412). In zoverre komt Adriaan van
Hoboken met deze figuur overeen, dat hij na
een ‘zwerftocht’ naar en door Athena, waar
hij toch wel het een en ander meegemaakt
heeft, uiteindelijk terugkeert naar huis en
haard.
Alvorens de derde en wellicht de belangrijkste
identificatie, die met de God Pan, aan de
orde te stellen, een korte excurs naar aanlei-
243
ding van de figuur Agiaë. Agiaë is de naam,
die Adriaan van Hoboken toekent aan de
danseres die hij in het vliegtuig naar Athene
ontmoet. De werkelijke naam van het meisje
luidt Putsi Bernardi. Adriaan doopt die naam
om in Agiaé, de stralende, een letterlijke
vertaling van Putsi, maar ongetwijfeld tevens
een verwijzing naar Agiaia, het sieraad, één
van de drie Gratiën, de begeleidsters van
Venus, in een verhaal waar de liefde zo’n
belangrijke rol vervult, niet zonder betekenis.
Die Gratiën worden vaak afgebeeld als
naakt en dansend (sic! ) en werden o.a. vereerd
op de Akropolis, een niet onaardig gegeven
als we dat in verband brengen met het
slot van het verhaal waar Agiaè danst op de
Akropolis31 . De figuur Agiaè functioneert in
dit verhaal op verschillende niveau’s. Enerzijds
vertegenwoordigt zij de erotiek, leidt zij
Adriaan in dit voor hem tot dan toe onbekende
terrein. Hier ook ligt het verband met
Venus. Anderzijds is zij de moeder, die de
opvoeding, de vorming van het kind voltooid
heeft. De naamgeving ‘moetje’ en ‘kindje’ in
hun eerste nachtelijke samenzijn duidt daarop.
Dit moederaspect krijgt een des te sterker
accent wanneer we in onze beschouwingen
betrekken het feit dat Putsi/Agiaë uit
Weimar afkomstig is; een plaats die onvermijdelijk
naar Goethe leidt. 32
Toevalligerwijs 33 ontdekte ik bij Harry Mulisch
in zijn De Verteller verteld enkele aanknopingspunten.
Hij laat daar Goethes beroemde
gesprekspartner aan het woord, Johann
Peter Eckermann: ‘Ileute zum Nachtisch
bereitete Goethe mir einen hohen Genuss,
indem er mir die Scène vorlas, wo
Faust zu den Müttern geht. Das Neue, Ungeahndete
des Gegenstandes, so wie die Art
und die Weise wie Goethe mir die Scène
vortrug, ergriff mich wundersam, so dass ich
mich ganz in die Lage von Faust versetzt
füllte, den bey der Mittheilung gleichfalls ein
Schauer überlaüft. Ich batte das Dargestellte