Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

252
De zag u staan in d’ encyclopedie,
heilige Hecate, gij alle drie.
De uiterst tegenstrijdige reacties, die de bundel lieeft opgeroepen, bewijzen m.i., dat dit spel nog
niet uit is. Misschien heeft Achterberg gedacht aan een advies, dat Marsman hem in 1940 vanuit
Frankrijk gaf: ‘Tenslotte moeten wij die knapen een sterk gestel meegeven, als we ze de wereld
insturen; ze moeten toch in elk geval een eeuw of wat tegen slijtage bestand zijn, niet? Anders
kunnen we de winkel wel sluiten’. (Maatstaf, 11,1964, p. 864).
Over het Spel wil ik hier niet schrijven, al is het ongetwijfeld een boeiend bedrijf de godinnen
Diana, Artemis, Hecate, Trivia, de Najaden, Dryaden, Oreaden, de schikgodinnen, Orion,
Cassiopeia en Orpheus, die er alle in opkomen en min of meer letterlijk afgaan, op hun gehalte
te onderzoeken. Ik wil in het volgende laten zien, op welke manier deze on-antieke dichter in
één gedicht zich identificeert met de prae-literaire, magische musicus Orpheus; hoe hij in een
tweede vers een loopje neemt met de traditionele versie van de mythe betreffende Prometheus,
en hoe tenslotte een derde gedicht, waarin van bewust aanknopen bij antieke elementen geen
sprake kan zijn, een merkwaardige overeenkomst vertoont met een bij Ptolemaeus voorkomende
gedachte.
1
ORPHEUS
De strenge grenzen van den dood
zijn overschreden zonder licht.
Ik heb gevoeld een vederiicht
weerstaan, dat in mij zonk als lood.
Ik buig het dode uit elkaar
en dieper gaat mijn wezen in
de verre staar, de bleke kim.
Achter mij sluiten zich als haar
verhindering en siddering.
Het laatst, elastische gebaar
der nu verlaten levensring.
In de bundel Eurydice uit 1944 vormt dit openingsgedicht (366) een uitzondering, omdat het
een van de vier gedichten in deze bundel van 27 verzen is, die niet tot een ‘gij’ of ‘u’ of (wat in
deze bundel slechts twee maal voorkomt) tot een ‘jij’ gericht zijn. Van de twee eveneens op
antieke figuren geïnspireerde gedichten in deze bundel (Medusa, 375, en Narcissus, 381)
vertoont ook Medusa deze eigenaardigheid. Er gaat van deze gedichten een geheel andere,
misschien kan men zeggen: objectiverende, werking uit temidden van de dwingende, appellerende
apostrofen van de overige verzen.
Zoals vaker wordt de eenheid van het gedicht door verschillende elementen bevorderd: het
domineren van e- en a-, d- en t-klanken, het rijm, en de symmetrie van de tweeregelige strofen
rond het drieregelige centrum. Deze symmetrie is ook in de inhoud te vinden. In de eerste en
laatste strofe spreekt de dichter als verslaggever, zonder zichzelf te noemen; in de eerste
versterkt het passivum deze indruk van objectiviteit; de laatste bevat een constaterende
bijstelling bij het werkwoord van de vorige strofe. In de tweede en vierde strofe verneemt de