Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

in tijd en ruimte voordoen, niet aan de buitenkant
van hun materiele verschijningsvormen,
nl. de evenementen die tot de ‘petite
histoire’ behoren, niet tot de intellectuele
tiistoire universelle’, de ideeënhistorie, de
historie van de filosofische systemen. Deze
dingen liggen inderdaad zo, literair, creatief,
bij oudere en jongere tijdgenoten van Van de
Woestijne. We hoeven slechts aan het tijdgebonden,
al dan niet geëngageerd werk te
denken van H. Gorter, A. Verwey, H. Roland
Holst, A. Roland Holst, M. Nijhoff, P.
van Ostaijen, ‘toujours lui! ’. Paul van
Ostaijen, van wie Van de Woestijne in 1929,
het jaar van zijn dood, in Vandaag getuigde:
‘Van Ostaijen is de laatste groote vreugde
geweest in mijn jongste literaire leven: zij
blijft stralen in mij’. Voorts, in cursief: ‘hij
vermocht het, op mijzelf over te brengen wat
hij-zelf als diepere, zij het meest-troebele
ontroering had ondergaan bij het samenstellen
van zijn gedicht’. De ‘functie als dichter’
van Van Ostaijen. die Van de Woestijne hier
bedoelt, is weliswaar de functie uit zijn laatste
organisch-expressionistische tijd, die hem
naar de ‘poésie pure’ voerde, niet de functie
uit zijn eerste humanitair-expressionistischè
tijd, die hem naar een vorm van unanimistisch
collectivisme had gevoerd. Hoe dan
ook, op de tweesprong 1928-1929, waarop
na 1928 Van Ostaijen niet meer zijn volle
maat heeft kunnen geven, terwijl vóór 1929
Van de Woestijne, die nog wel had kunnen
geven, staan hier twee poëzieopvattingen tegenover
elkaar, twee esthetische systemen,
als gevolg van twee manieren dichter te zijn:
de introverte individualistische en de extroverte
unanimistische; de eerste wortelend in
de verhouding Ik èn de wereld, de tweede in
de verhouding de wereld èn Ik, waartussen,
– het spreekt vanzelf –, tal van schakeringen.
tussenvormen of noodbruggen bestaan.
Terwijl Paul van Ostaijen van het extroverte
181
dichtertype naar het introverte dichtcrtype
is geëvolueerd, kan het tegendeel niet gezegd
worden van de dichterlijke evolutie van Karel
van de Woestijne. Zowel in poëzie als
proza, vertoont bij hem wezen en verschijning
een introverte of individualistische
structuur, die constant is. Als er bij Van de
Woestijne evolutie is, – en die is er ongetwijfeld,
– dan vertoont zich die, op het
constante niveau hiervan, elders en anders,
nl. in de manier waarop het enkel gericht
zijn op zichzelf, zich van zintuiglij kheid naar
bovenzintuiglijkheid, van de splijtende onrust
wekkende zinnen naar God als verenigend,
geruststellend Getal heeft ontwikkeld.
Derhalve in de persoon zelf, niet buiten de
persoon: evenmin in de persoon die zich
verhoudt tot de wereld, of omgekeerd. De
wereld is hier de wereld der zinnen, die tot
de persoon behoren.
Het is dus wel zo dat Van de Woestijne, als
individualist uit het eerste kwart van de
20ste eeuw, onmiddellijk aansluit bij die
eeuwenoude traditie, – historisch de enig
geldende, literair de enig doelbewuste, – op
het gebied van het persoonlijk scheppend
schrijven, waarop het gestalte geven aan het
eigen zelf stof en einddoel is. Zij heeft altijd
bestaan, en loopt als een rode draad doorheen
de Oosters-Westerse literatuur, vanaf
het Hooglied van Salomo tot en met de
poëzie van Baudelaire, zelf eind- en beginpunt;
als beginpunt die van de traditie van de
decadente, symbolistische Fin de siècle-literatuur.
Trouwens, evenmin als van zijn zinnelijk
geslacht komt de lyrische of epischlyrische
scheppende schrijver er niet toe zich
te bevrijden van zijn individueel Ego. Ik bedoel
ook zijn Alter ego of – om met de
dieptepsychologie te spreken – zijn diepere
Es, of dit nu het persoonlijk bewuste, of het
persoonlijk onbewuste is in functie van het
collectief onbewuste.