Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

te bij ophouden, en wel met ‘de schipbreuk’
en ‘de erfenisjagers van Croton’; wij waren
gered! – zo zet Couperus zijn vertelling in
– de zee met nog woedende golven, die ons
ophieven naar de lucht, en neer dompelden
in de afgrond, de zee spoelde de mast. waaraan
ik mij klemde, aan strand...’
Welke is de gang van het verhaal bij Petronius,
voorzover fragmentarisch aan ons overgeleverd?
Om de relatie tussen de vertelling
van Couperus en de brokstukken van het
Satyricon te kunnen overzien, is een verkorte
weergave van het voorafgaande waar Couperus,
zij het zeer eclectisch te werk gaande,
gebruik van heeft gemaakt, nodig. De gepoogde
reconstructies van het Satyricon lopen
uiteen. Hen enkele scène van slechts eest
paar regels lengte lijkt nauwelijks invoegbaar,
maar de vervreemdingseffecten die de huidige
bewerkingen voor film en televisie –
hoe verdienstelijk ook – beögen op te roepen,
missen elke grond. Wanneer het verhaal
voor ons begint met, zoals een der handschriften
aangeeft, excerpten uit het vijftiende
boek, is Encolpius. de voornaamste held
van de roman en tegelijk de verteller, doende
samen met zijn zwerfmakker Ascyltos, de
oudejaarsstudent in de redenaarskunst te
spelen onder de toehoorders van de rhetor
Agamemnon – toespelingen op de Home»
rische epen zijn alleen al door de naamgeving
der medebetrokkenen nimmer afwezig.
Agamemnon blijkt in zijn omgeving, vermoedelijk
Puteoli, een locale beroemdheid,
vaak aan tafel genood bij aanzienlijke intellectuelen
en wie daarvoor wilde doorgaan.
Op het ogenblik dat de rhetor is uitgeöreerd
en naar buiten komt om een luchtje te
scheppen, treft hij daar Encolpius aan die
met kennis van zaken van leer trekt tegen de
moderne welsprekendheid met haar gruwelijke
effectbejag en zucht naar sensatie.
Encolpius uit zijn bezwaren tegen de ‘geest
van de eeuw’ echter wel in de vorm van...
171
een declamatie. De rhetor Agamemnon is blij
verrast, want hij heeft een geestverwant ontdekt.
Hij moet wel, zo vertrouwt hij Encolpius
toe, anders zou hij weldra voor lege
banken spreken en gedoemd zijn tot de bedelstaf.
Agamemnon en de beide metgezellen
wandelen wat rond en de rhetor stelt voor
hen te introduceren bij Trimalchio, naar het
blijkt de opperpoen van het stadje. Intussen
heeft Ascyltos ongemerkt afgehaakt met
minder goede bedoelingen. Hij heeft het jonge
broertje-vriendje van Encolpius, Gito genaamd,
oneerbaar benaderd, wat tot allerlei
verwikkelingen voert die zullen uitlopen op
een volledige scheiding van tafel en bed tussen
de beide bentgenoten. Maar het gastmaal
bij Trimalchio willen ze nog samen genieten,
Gito, om wie hun ruzie draait, als dienstpage
staande achter de beide heren. Middelerwijl
zien beiden kans, onafhankelijk van elkaar,
de weg terug naar hun logement volkomen
kwijt te raken, om elkaar tenslotte verbouwereerd
in een bordeel weer terug te vinden,
waaruit zij vechtende een uitweg moeten
zoeken, Encolpius er heen gebracht zijnde en
nog wel met een hic debes habitare door een
oud besje dat hij de weg had gevraagd, Ascyltos
door een op het oog eerzame huisvader,
die hem had lastig gevallen bovendien. Na
belevenissen met hun reiskas en een daarmee
verbonden kledingdiefstal, de schennis van
een vrouwenritueel en de kwellende verzoeningen
die daarop moeten volgen, breekt de
dag aan van de maaltijd vol verrassingen bij
Trimalchio. De samenhangende beschrijving
daarvan, die dank zij een later gevonden
handschrift geheel is overgeleverd, leent zich
moeilijk voor parafrase en is tegenwoordig in
een evenwaardige nederlandse vertaling van
de hand van Dr. A.D. Leeman, hoogleraar
latijn te Amsterdam, eenvoudig bereikbaar.
Daarenboven valt deze episode volstrekt buiten
het kader van Couperus’ bewerking, al is
een en -ander ervan wel terug te vinden in