Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

ereid om met haar de tocht door de duisternis
te maken: ‘Want ik had mijn eigen leven
opgegeven met het hare en was volkomen
bereid voor de dood’ (p. 164) en ‘Vanaf die
dag heb ik in vriendschap met de dood geleefd.’(p.
174).
Als Agnes in Zwitserland is opgenomen in
een sanatorium, wordt dat laatste (hoe ironisch,
als we de etymologie van het woord in
aanmerking nemen) ook omschreven als de
wereld van Euridice, waar hij haar niet meer
zal kunnen volgen: ‘Ik kende geen van die
mensen en het was mij of Agnes verkeerde
tussen de ombres, spectres, larves terribles
van een verre onderwereld.’ (p. 176). Agnes
wordt een aantal bladzijden verder ook inderdaad
geïdentificeerd met de mythologische
figuur: ‘Ik klampte mij echter vast aan
de verre geliefde, aan de onberoerde, maagdelijke
Agnes, aan de Euridice, die niet meer
weer zou keren.’ (p. 181). Vrijwel aan het
eind van de roman is het onontkoombare
gebeurd: ‘Voor alle dagen die komen zouden,
had ik Euridice verloren.’ (p. 183/84).
In de laatste zin van deze elegie in proza
wordt nogmaals het eerder gememoreerde
verband tussen het zusje Agnes en de geliefde
Agnes gelegd: ‘Ik heb geweigerd de Heer
te zien als een ijdele dwingeland, en het hart
bitter als alsem, ben ik godslasterend het
leven ingegaan, omwille van Agnes, mijn kuise
bruid, mijn dode zuster gelijk Euridice
tweemaal verloren.’ (p. 184/85). 25
De grote God Pan
Het verhaal ‘De grote God Pan’ is het titelverhaal
uit de gelijknamige bundel, die acht
verhalen bevat, op één uitzondering na alle
ik-verhalen, verschenen in 1973. De bundel
vormt geen vernieuwing binnen het oeuvre
van Gijsen, veeleer biedt hij varianten op
Gijsens ‘klassiek’ geworden themata en mo-
241
tieven zoals het erotisch ontwaken bij de
adolescent, de schokkende en ontluisterende
confrontatie met de seksuele realiteit, waarop
de katholiek-puriteinse opvoeding niet
heeft voorbereid, het verlangen naar tederheid
en geborgenheid, de moederbinding,
eenzaamheid en liefde, de erotiek van de
oudere man. 26
Een aantal van de bovengenoemde elementen
vinden we terug in het door ons te onderzoeken
verhaal: Een weergave van de inhoud
zal dat duidelijk maken. De hoofdfiguur,
Adriaan van Hoboken, is een vijftigjarige,
weltfremde kamergeleerde, classicus,
estheet, romanticus, zeer gecultiveerd, een
eenzaam vrijgezel met moederbinding. Zoals
vele van Gijsens personages treedt hij na zijn
moeders dood ongewapend tegen het seksuele
bedrijf het leven in. Al wat met sex te
maken heeft vervult hem met walg en ontzetting.
Over de liefde heeft hij zeer verheven
opvattingen: ‘Ik was een verstokte vrijgezel
en kon een liefdesverhouding alleen zien
in het licht van de Griekse mythologie, een
edel plechtig bedrijf.’ (p. 409).
Plotseling maakte een gebeuren hem als classicus
wereldberoemd: hij slaagt erin een antiek
Afrodite-beeld uit de originele delen opnieuw
samen te stellen. Het beeld wordt de
Venus Hobokensis genoemd en zo beschikt
de geleerde dan toch over een vrouw, zij het
een surrogaatvrouw, die hem, althans in zijn
wetenschappelijke ijver, gelukkig stemt. Hij
wordt uitgenodigd in Athene, waar de plechtige
‘hersamenstelling’ van het originele
beeld zal plaatsvinden en waar hem tevens
een hoge onderscheiding zal worden uitgereikt.
In het vliegtuig naar Athene maakt hij kennis
met een jonge danseres uit Weimar. Agiaë, zo
noemt hij dat meisje, wijdt hem in de liefde
in. Er ontstaat een liefdesverhouding, waarin
zij de oudere man als een toegewijde vader
gaat ervaren, terwijl zij voor hem eerder de