Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

244
wohl gehort und wohl empfunden, aber es
blieb mir so vieles ratselhaft dass ich mir
gedrungen fühlte, Goethe urn einigen Aufschluss
zu bitten. Er aber, in seiner gewöhnlichen
Art, hüllte sich in Geheimnisse, indem
er mich mit grossen Augen anblickte und mor
die Worte wiederholte:
Die Mütter’. Mütter! ’s klingt so wunderlicht!
– ‘Ich kann Ihnen weiter nichts verraten,’
sagte er darauf, ‘als das ich beim Plutarch
(van belang, zie onder) gefunden, dass
im griechiscen Alterthume von Müttern, als
Gottheiten, die Rede gewesen....’ 34 Het gaat
hier over een scène uit Faust II, die zo begint:
Mephistoles
Ungern entdeck’ ich höheres Geheimnis
Göttinnen thronen hehr in Einsamkeit,
Um sie keinen Ort, noch weniger eine Zeit;
Von Ihnen sprechen ist Verlegenheit.
Die Mütter sind es!
Faust (aufgeschreckt)
Mütter!
Mephistoles
Schaudert ’s dich?
Mephistoles
Die Mütter! Mütter! ’s klingt so wunderlicht!
En naderhand zegt de Homunculus, de
kunstmatige mens, kort en bondig:
Wer zu den Müttern sich gewagt,
Hat weiter nichts zu überstehen.’ 35
Wat ligt er meer voor de hand dan te veronderstellen
dat Adriaan van Hoboken, de
weltfremde kamergeleerde, uitsluitend levend
in de wereld van de geest, de pendant
vormt van de kunstmatige mens Homunculus,
die tot een volledig mens is geworden,
doordat hij een relatie aangaat met de ‘godin’
Agiaë, die, zoals we gezien hebben.
duidelijk ook een soort moederrol vervult.
Het volgende citaat toont nog eens duidelijk
de belangrijke functie van Agiaë voor
Adriaan: ‘Hoe moet ik dan over jou den-
ken? ‘Als aan de vrouw,’ zei Agiaë, ‘aan
de vrouw die je het leven heeft geopenbaard’.
(p. 426). De cursivering is van Gijsen.
De belangrijkste identificatie is die met de
god Pan, in de Griekse mythologie een betrekkelijk
onbelangrijke god, doch die via
Plutarchus, die Gijsen behoorlijk gekend
moet hebben 36 , de naam grote God toegemeten
krijgt. 37 Een god ook die zeer veel te
maken heeft met de liefde, ook al is het in
dit verhaal niet de puur geslachtelijke liefde
zoals bij de oorspronkelijke Pan, die de aandacht
krijgt.
Een vooraanduiding van deze identificatie
zien we wanneer de ik-figuur, na hun kennismaking,
met de danseres Putst Bernardi
rondlopend door Athene, op een bepaalde
manier aangeduid wordt: ‘De Grieken namen
het niet zo erg op. Ze vonden het heel normaal
dat een man van een zekere leeftijd nog
happig was op plastische schoonheid. Een
oude bok enz.’ (p. 416). Duidelijker kan het
niet, lijkt me.
Directer is de gelijkstelling wanneer Adriaan
verzeild raakt in een nogal obscure dansgelegenheid
en geconfronteerd wordt met twee
prostituees, vanwie er één bijna literair Engels
spreekt (‘die sprak zoals een personage
uit een roman van Jane Austen,’ (p. 422) 38
en hem aanduidt op een wijze die hem sprakeloos
maakt: ‘And furthermore,’ herhaalde
Doris, ‘you look like the great God Pan’, (p.
423) welke benaming ze later in haar dronkenschap
voortdurend blijft herhalen. Op dit
moment denkt hij merkwaardigerwijs aan
zijn moeder: ‘Ze moest me hier zien zitten,
dacht ik, tussen twee Griekse hoeren op een
regenachtige zomernamiddag: De Grote God
Pan.’ (p. 424). Dat het juist prostituees zijn
die hem deze ‘eretitel geven, mag geen verwondering
wekken.
Ook het slot van het verhaal, vlak voor het
fatale neerstorten van de geliefde danseres,
bevestigt indirect de mythologische referen-