Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

drukking vond in een ‘reeds vroeg-rijp geschoolde
taalmacht’, en deze taalmacht niet
enkel tot een ‘tweede natuur’, ook tot een
‘onlesbare natuur’ was geworden, had zulks
tot gevolg dat zijn’ artistieke geaardheid die
van een ‘bijna dierlijk, artiest-zijn’ was geworden,
‘deze lichamelijke potentie om gedurende
de lengte van een leven de stem
vibrerende te houden in de keel’. Het blijkt
eerder een zuidelijk dan een noordelijk verschijnsel
te zijn, dit samengaan in de taal van
aan de ene kant ‘barre abstracties’ van de
geest, ‘ontstegenheden’, aan de andere ‘kwalijk-aanvaarde
aardsheid’; aan de ene kant
‘spiraalstrakke tochten naar de ledige ruimten’,
aan de andere ‘huilende nederlagen naar
de diepte zijner natuur toe’. Hij komt Nijhoff
voor als de kentaur, geklemd tussen de
‘vleselijkheid van zijn stem’, de ‘directheid
van zijn instincten’, het ‘verbanningsgevoel
binnen dit aardse’, en de ‘laatste grens van
eenzelvige bewustheid’, ten slotte zijn ‘in ’t
zicht houden van nog maar één enkel punt
van aanschouwen: God, niets dan God zelf.
Van de Woestijne was er de dichter niet naar,
om als Nijhoff zelf, ook voortgekomen uit
het modernistisch symbolisme met classicistische
allures, zijn zware stemmingen te laten
‘los-dromen’, zijn moedeloze mijmeringen te
laten ‘wegijlen’, een poètiek die Nijhoff aan
het einde van zijn ontwikkeling enigszins
heeft gewijzigd tot een terugkeer naar de
aarde, individueel en collectief bewoonbaar.
Tussen de ‘Modderen Man’ en de ‘Heilige van
het Getal’ van Van de Woestijne, heeft Nijhoff
zelf uiteindelijk voor de gewone Man
gekozen. Hoe dan ook: ‘Wat het ‘vleesch’ is,
en het hinderende daarvan, nooit is het in
het Nederlands zo vleselijk uitgesproken’, als
in de lyriek en de epiek van Van de Woestijne,
het ‘dichterdier’.
Na de vorige belichting van Karel van de
Woestijne als epicus, subs. lyricus en pro-
187
zaïst, eerst door Albert Verwey als vertegenwoordiger
van de oudere modernistische neoclassicistische
generatie, dan door Paul van
Ostaijen als vertegenwoordiger van de jongere
modernistische avant-garde generatie,
eindelijk door Martinus Nijhoff als bemiddelaar
tussen beiden, - met dan toch een
sterke voorkeur voor de stelling van Verwey
en Van Ostaijen, nl. die van Van de Woestijne
als het ‘dichterdier’ – is het goed zich de
vraag te stellen of en in hoever de literaire
kritiek gepoogd heeft, op meer wetenschappelijke
dan wel essayistische wijze, zich een
idee te vormen van het wezenlijk creatief
karakter, d.i. het fenomenologisch-structureel
substraat van bedoelde verbeeldingswereld.
Wat heeft Van de Woestijne daartoe
aangezet? Het is een eerste vraag, die in dit
verband rijst. Voorts, waarom o.m. antieke,
d.i. Griekse of Latijnse mythische verbeeldingen?
Hoe werden die geïntegreerd in zijn
werk, als gestaltegeving van eigen problematiek?
Was die integratie noodzakelijk, is die
echt of vals, kwam die op tijd of te laat,
rekening houdende met zijn situatie als
schrijver tegenover zichzelf, ten slotte tegenover
de evolutie van de Nederlandse literatuur,
in haar geheel’?
Het blijkt dat over de diverse aspecten van
de problematiek, van wetenschappelijk
standpunt uit, is nagedacht 11 . Vooral dan
door Prof. P. Minderaa, in zijn bekende monografie.
12
Het lijkt me niet noodzakelijk opnieuw te
herhalen wat Minderaa betoogd heeft, in het
bijzonder wat de ontdekking en bewondering
betreft van Van de Woestijne van en
voor de klassieken, op het Kon. Atheneum
te Gent, aan de Gentse Rijksuniversiteit,
na eigen lectuur, evenmin op de eerste
sporen te wijzen van hun beïnvloeding in
zijn lyriek, proza of kritiek. Men vindt hierover
voldoende gegevens in de monografie
van Minderaa, eveneens in de twee hoofd-